Казах төрел бөлүктер
Казах төрел бөлүктер (каз. қазақ рулары) дээрге термин, кандыг бир кижилерни чангыс бир бөлүкке хамааржырын илередир, ону болза төрел бөлүктер деп адап турар. Ниити дайынчы кыйгызы — ұран. аксакалам деп улуг мерген өгбелер баштаан. Аймак бүрүзүнүң бодунуң таңмазы турган. 20 ажыг аймактар болгаш 200 хире төрел бөлүктер, база муң хире төрел бөлүктер аразынче кирип турар бичии аймактар бар. Адаанда аймактар болгаш төрел бөлүктерниң даңзызын улуг назы харының аайы-биле берип каан, алфавит аайы-биле эвес.
Чеди ада салгалы
Казах ёзу аайы-биле алырга казах бүрүзү бодунуң өгбелерин 7 ада салгалынга дээр билир ужурлуг. Ол дээрге өгбелериниң генеалогтуг болгаш төрел салгалын билир ужурлуг.
Деңнелдер
Төрел бөлүктерниң деңнелдери чурум аайы-биле дөрт кезекке чардынган:
- бир дугаар деңнел — аргын, найман, и тд. Ниити саны 20 хире турган.
- ийи дугаар деңнел (округ болгаш уезд деңнелдиг) — каракесек, куандык и тд; олар бир округ азы ооң чартыы хире турган, азы бир уезд; улуг султаннар баштап турган, а орустар үезинде уездиниң даргалары баштап турган.
- үш дугаар деңнел (волость деңнелдиг) — керней, кояншытагай, сарым, караке и тд; олар волостуң чартыы, азы бир болгаш ийи волость эжелеп турганнар; волость удуртукчулары баштап турган.
- дөрт дугаар деңнел (аул деңнелдиг) — олар аулдуң чартыын, азы бир болгаш ийи административтиг аул эжелеп турганнар; аулдуң улуг назылыг кижилери баштап турган, 1868 чылда реформа соонда бийлер баштап эгелээн.
Чоннуң ниити саны
Көдээ ажыл-агайның чурттакчы чоннуң чизези аайы-биле алырга 1896—1911 чылдарда (Асет Темиргалиевтиң «Волостар, уездилер … Казахтар: 1897—1915 чылдарда казахтарның административтиг черлерге аңгыланып чурттап турган схема-картазы: этнологтуг болгаш картографтыг шинчилел ажылы» деп номундан даңзы):
УЛУГ ЖУЗ/3 618 700/:
ОРТУКУ ЖУЗ/4 681 000/: |
БИЧИИ ЖУЗ/2 521 900/:
|
Жузче кирбейн турар:
|
Амгы Казахстанда
Амгы Казахстанда төрел аймаан дугайында документилерге биживес апарган, ынчаза-даа чамдык улус саналдап турар ону. Төрел бөлүктерниң санын чизе аайы-биле кылбайн турар.
Улуг жузтуң төрел бөлүктери
Аймактар эвилели | Уйсун | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Аймактар[1] | Албан[2] | дулат | ошакты | Суаны | шапырашты | ысты | сары уйсын |
Төрел бөлүктер |
|
|
|
|
|
|
|
Ортумак жузтуң төрел бөлуктери
Аймактар[1] | Аргыны | Кипчаки | Найманы | Коныраты | Кереи | Уак |
---|---|---|---|---|---|---|
Аймактар |
|
|
|
Котенши:
Коктинулы:
|
|
|
Бичии жузтуң төрел бөлүктери
Аймактарның эвилели | Алшын | Жетыру | |
---|---|---|---|
Аймактар[1] | Алимулы | Байулы | |
Төрел бөлүктер |
|
|
|
Жузче кирбейн турар төрел бөлүктер
Аксуек[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Торе (род)
- Ходжа
Артканары[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Толенгут
- Сунак
- Ногай-казах (чамдык улус бичии жузка хамааштырар)
- Кыргыз (род)
- Каракалпак (род)
Тамга болгаш ураннар
Казах тамгалар башкир тамгаларга бичии дөмейлежип турар — ол дээрге нарын этногенез бооп турар, ол кыпчак чоннарның төрелзирек харылзаазы. Чамдык эрте-бурунгу тюрк аймактар хары угда элээн каш чоннуң этногензинге киржип турган бооп турар; ынчалдыр, табыннар тургузуунче казахтар болгаш башкирлер кирип турарлар. Ол дээш бо чоннарның тамгазы дөмей болуп турар, азы чамдыкта капсырлажыр.
База көөрүңер
- Список казахских шежиреМайык:Ref-kk
- Башкирские племена
- Киргизские племена
- Туркменские племена
- Сеок
Демдеглелдер
- ↑ 1 2 3 Деление казахов на жузы: карта расселения, анализ. | BRIF Research Group BLOG - блог о маркетинговых исследованиях. Хынаан 21 февральдың 2013. Архивтээн 2013 февральдың 26.
- ↑ Старший жуз / Албан /. Хынаан 27 майның 2015. Архивтээн 2016 марттың 4.
- ↑ Шежіре - Абақ Керей.
- ↑ http://suhbat.xalhar.net/kaz/forum.php?mod=viewthread&tid=169217&extra=page%3D1. Архивтээн 2015 декабрьның 22.