Моңгуш, Валерий Кечил оглу
| Валерий Кечил оглу Моңгуш | |
|---|---|
| Төрүттүнген ай-хүнү | 4 июнь 1953 (71 чыл) |
Моңгуш, Кечил-оглу Валерий (Тыва Республиканың улустуң Хөөмейжизи деп хүндүлүг аттың эдилекчизи (1995 ч.), композитор, ус-шевер, тыва үндезин ёзу-чаңчылдарның эдилекчизи.
Намдары
Моңгуш Кечил Балган-оглунуң өг-бүлезинге төрүттүнген. Бичиизинден-не хөөмей-сыгытты, тыва хөгжүм херекселдеринге ойнаарын төрелдеринден өөренип алган. Ооң чогаадыкчы ажыл-ижи аныяанда-ла Хандагайтыга болуп турган хөй-ниити культура хемчеглеринден эгелээн. Республика чергелиг мөөрей фестивальдарынга киржип, тиилекчи болуп эгелээн. Валерий чонда билдингир «Аъттың дерии» деп хөөмей-ырының бир дугаар күүседикчизи. Валерий Моңгуш профессионал сценага артист, хөөмейжи мергежилге Тываның «Саяан» аттыг күрүнениң танцы-сам, ыры-хөгжүм ансамблиниң эге тургузукчу ансамбли болур «Чечекке» 1970 чылдан эгелеп ажылдап, чуртталгазынга чаа арынны ажыткан. «Саяан» ансамблинге ажылдап тура, эштери-биле Хакас республикага болган “Тун пайрам” байырлалынга киришкеш “Делегейниң тускай үннери” (Уникальные голоса мира) деп 1993 чылда болур фестивальче чалалганы акызы Лондон хоорайда ордузунга 1993 чылда хөөмей-сыгыдын бараалгаткаш, фестивальдың Гран-При шаңналын алганнар. Валерий 1994 чылда Геннадий Туматтың тургускан бөлүү-биле Японияга тыва хөөмейни бараалгаткан. Валерий Моңгуш 2003 чылда “Өртемчей” бөлүүнде Откун Достай баштаан хөөмейжилер-биле кады база катап Японияга барып, хөөмейниң мөгейикчилеринге бараалгаан. Ол хөй-санныг тыва хөөмейниң даштыкыда мөгейикчилерин Тывага келирге өөредип чоруур. Арга-сүмезин тыва аныяк хөөмейжилерге харам чок берип, хөөмей-биле күүседир чараш ырыларны чогаадып берип чоруур. Валерий Кечилович 2014 чылда тыва үндезин культура төвүнүң үн бижидер студиязынга бодунуң репертуарын бижиткен.
Башкы ажылы
1990-2008 чылга чедир Өвүр кожууннуң Хандагайтының салым-чаяанныг уруглар школазының Солчурда салбырынга тыва хөгжүм болгаш хөөмей башкызы. Ыры-хөөмейниң “Салгал” аттыг бичии оолдарның ансамблин аңаа тургускан. В.К.Моңгуштуң өөреникчилери Республика чергелиг “Сарадак” аттыг мөөрейниң тиилекчилери: Ховалыг Алаш (1998), Куулар Мерген (2000 ч.).
Чогааткан ырылары
В.К.Моңгуш ырыларның сөзү аялгазын таарыштыр чогаадыр хөөмейжи. Ооң ырылары чараш болганындан чонда билдингир. Оларның аразында дараазында ырыларны киирип болур: “Дембилдей” (“Чиргилчин” бөлүүнүң репетуарында кирип турар), “Хөөмей-сыгыт чуртту Тывам” (“Хүн-Хүртү бөлүүнүң репетруарында) “Өвүрүмнү” (Өвүр кожууннуң хөөмейжилериниң ыдык ыры база Тыва национал оркестрниң репертуарында), “Хөөмей” (“Тыва хөгжүм” деп бөлүктүң репертуарында).
Дөзүк
- Тумат Чодураа Семис-ооловнаның бижээн ажылы - Тыва Культура Төвүнүң архивинден.