Тыва Республиканың Үндезин хоойлузунуң хүнү
| Тыва Республиканың Үндезин хоойлузунуң хүнү | |
|---|---|
 | |
| Официально | орус. День Конституции Республики Тыва |
| Ужур-утказы | Тыва Республиканың Конституциязы - Тыва Республиканың үндезин хоойлузу |
| Байырлап турар чери |
 |
| Ай-хүнү | Майның 6 |
Тыва Республиканың Конституциязының хүнү (тыв. Тыва Республиканың Үндезин хоойлузунуң хүнү) — Тыва Республиканың күрүне байырлалы. 2001 чылдан бээр чылдың-на май 6-да демдеглеп турар[1].
Тыва Республиканың Конституциязы — Тыва Республиканың Үндезин хоойлузу, 2001 чылдың май 6-да бүгү чоннуң референдумунуң түңнелдери-биле хүлээп алдынган. Ол 2 кезектен, 17 эгеден болгаш 143 чүүлден тургустунган[2]. Бо дээрге Тываның күштүг болуп турар сески Конституциязы-дыр[3].
Төөгүзү
Таңды-Тываның бирги Конституциязы 1921 чылдың август 15-те Бүгү Тываның тургузукчу хуралынга (съездизинге) хүлээп алдынган. Ол Азия төвүнге бот-догуннаан күрүнениң тургустунганын бүгү хамаатыларның хоойлу мурнунга дең болурун албан-дужаалдыг кижилерни соңгуурунуң принцивин экономиканы культураны болгаш чоннуң кадык камгалалын көдүрер дээш күрүнениң сагыш салыышкынын хоойлу езугаар тургускан
1923 чылдың Конституциязында соңгулда эргелерин бир дугаар киирген.
1924 чылдың октябрьда II-ги Улуг Хурал Тываның үшкү Конституциязын хүлээп алган, аңаа күрүне эрге-чагыргазының болгаш эргелелдиң дээди органнарының системазы тода тодарадылганы алган, хуралдарга болгаш соңгулдаларга киржир назы-хары 22 хар четкенде кылдыр доктааттынган.
Дөрткү Конституция 1926 чылдың ноябрь 24-те хүлээп алдынган болгаш күрүнениң таңмазының, тугунуң болгаш сүлде демдээниң дугайында дүрүмнү хоойлу ёзугаар бир дугаар быжыглаан.
1930 чылдың октябрь 18-те VII Улуг Хурал ТАР-ның бешки Үндезин хоойлузун бадылаан.
ТАР-ның Конституциязының 1941 чылдың июнь 25-те хүлээп алган төлевилелин тыва болгаш орус дылдарда чоннуң чугаалажыры-биле тускай брошюралар кылдыр бир дугаар парлаан. Улуг Хурал ону бадылаан соонда база июнь 25-те күш кирген соонда Тывага Конституция хүнүн бир дугаар демдеглээн.
1978 чылдың Тыва АССР-ниң Конституциязы-биле Тыва АССР бүгү нацияларның республиканың ажылчы чоннарының тура-соруун илереткен социалистиг ниити чоннуң күрүнези кылдыр чарлаттынган. Тыва АССР-ниң хамааты бүрүзү чаңгыс угда РСФСР-ниң болгаш ССРЭ-ниң хамаатызы турган[4].
Эде тургузуушкун соонда Тыва Республиканың база бир, чедиги Конституциязын хүлээп алган. 1993 чылдың октябрь 21-де Үндезин хоойлуда Тыва Республиканы Россия Федерациязының составынга бот-башкарныр болгаш Россия Федерациязының составындан үнер эргелиг бот-догуннаан демократтыг күрүне кылдыр чарлаан. Ынчалза-даа Россия Федерациязының Конституциязын 1993 чылдың декабрь 12-де хүлээп алганы болгаш ооң Тыва Республиканың Конституциязынга чөрүшкени-биле холбаштыр оларны таарыштыр тургузар шиитпир хүлээп алдынган[5].
Тыва Республиканың Президентизиниң 2000 чылдың сентябрь 8-те чарлыы-биле Тыва Республиканың Конституция комиссиязын тургускан, ынаар эрге-чагырганың хоойлужудулга болгаш суд адырларының, хөй-ниити каттыжыышкыннарының, бүдүрүлге черлериниң болгаш организацияларның төлээлери кирген. Ынчалдыр, 2001 чылдың май 6-да бүгү чоннуң референдумунга Тыва Республиканың Конституциязын хүлээп алган[4].
Байырлап демдеглээри
Тыва Республиканың Конституциязының хүнүнде онзагай шылгараан юристерге ТР-ниң күрүне болгаш албан черлериниң шаңналдарын тыпсыр ёзулал болуп эртер.
Республиканың школачыларынга Россия Федерациязының хамаатызының паспорттарын байырлыг байдалга тыпсыр[6].
Конституция хүнүнге тураскаадып, республикада хөй санныг культура, өөредиглиг болгаш спортчу хемчеглер эртип турар. Бажыңнар болгаш культура төптеринде викториналар, информастыг шактар, өөредиг-оюннар болгаш хөгжүм программалары болгаш спортчу оюннар эртип турар. Дыштанылга албан черлеринге темалыг делгелгелерни эрттирип, презентацияларны көргүзүп, төгерик столдарны организастап турар, аңаа аныяктар болгаш школачылар идепкейлиг киржип турар[7].
Улай көр
• Тыва Республиканың Конституциязы
Демдеглелдер
- ↑ Закон Республики Тыва О праздничных днях Республики Тыва от 12 февраля 1999 года № 143
- ↑ Конституция (Основной закон) Республики Тыва
- ↑ 6 мая — День Конституции Республики Тыва
- ↑ 1 2 В Туве 6 мая отметят День конституции Республики Тыва
- ↑ Конституция Республики Тыва отмечает 22 годовщину
- ↑ В Туве отмечают День Конституции республики
- ↑ Владислав Ховалыг поздравил жителей Тувы с 22-й годовщиной со дня принятия Конституции республики
Литература
• Конституции Тувы за 100 лет / Сост. К. Д. Аракчаа, К. А. Бичелдей, Ч. Г. Ондар. Абакан: ИПП Журналист, 2021. с. 400.
Шөлүлгелер
• В Туве 6 мая отмечают День Конституции Республики Тыва
• Конституция Республики Тыва: историческая справка
• Закон Республики Тыва О праздничных днях Республики Тыва от 12 февраля 1999 года № 143
• Конституция (Основной закон) Республики Тыва