Маңнай-оол, Моңгуш Хүргүл-оолович
| Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол | |
|---|---|
| Төрүттүнген ай-хүнү | 22 апрель 1933 (91 чыл) |
| Төрүттүнген чери | |
| Ажыл-херээ | эртемден |
Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол (1933 чылдың апрель 22 — 2018 чылдың сентябрь 16, ТГШИ (Тываның гуманитарлыг шинчилелдер институдунуң) кол эртем ажылдакчызы, Тываның археологиязынга, этнографиязынга база төөгүзүнге хамаарышкан 150 хире чүүлдерниң, 3 эртем ажылдарының (монография) автору. Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы, «Ачы-хавыяалыг ажыл-иш дээш» медальдың эдилекчизи, Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы, «Тываның ХХ чүс чылда алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче ооң ады кирген[1][2].
Намдары
Чалыы үези
Моңгуш Хүргүл-оолович Маңнай-оол 1933 чылдың апрель 22-де Тыва Арат Республиканың амгы Өвүр кожуунунуң Хандагайты сумузунуң кавызында Улаатай деп черге бөдүүн арат өг-бүлеге төрүттүнген. Хандагайты чеди чыл школазын, Кызылдың педагогика училищезин, 1959 чылда Ленинградтың күрүне университединиң төөгү факультедин дооскан, а 1967 чылда ССРЭ-ниң Эртемнер Академиязының археология институдунуң аспирантуразын дооскан.
Ажылдары
Ажылчын намдарын 1959 чылда университет доосканының соонда, ТДЛТЭШИ-ден (Тываның дыл, литература болгаш төөгү эртем шинчилел институду) эгелээн.
1960—1985 чылдарда ТДЛТЭШИ-ниң археологтуг экспедициязын удуртуп-баштап тургаш, Тываның археологиязын шинчилеп-тыварынга эң ажыктыг үлүүн киирген. 25 чыл ишти шинчилел ажылының улуг түңнели — «Аржаан-1» деп базырыктың касканы бооп турар, ооң ачызында ол делегей чергелиг билдингир эртемден апарган.
Тываның төөгүзүнге хамаарышкан 150 ажыг ажылдарны Моңгуш Хүргүл-оолович бижээн, ооң иштинде Тываның төөгүзүн, археологиязын, этнографиязын тайылбырлаан 3 улуг монография:
«Скиф үезинде Тыва» (Тува в скифское время, 1970), «Тыва феодализм үезинде» (Тува в эпоху феодализма, 1986), «Тывалар: аймактың тывылган дөзү болгаш хевирлеттингени» (Тувинцы: происхождение и формирование этноса, 2004)[3][4].
Ол Севьян Вайнштейн-биле кады «Тываның төөгүзү» деп номнуң бирги томун эдип, четчелеп, чаартып үндүргеннер. Ийиги, үшкү томнарын чаартырынга киржип турган.
1985—1991 чылдарда «Билиг» («Знание») деп Бүгү Эвелел чергелиг ниитилелдиң Тывага адырының даргазы бооп, Төөгү тураскаалдарын база уран-чүүлүн камгалаар Бүгү Эвилел чергелиг ниитилелдиң кежигүнү кылдыр ажылдап турган.
Шаңналдары
- Тыва Республиканың Ордени,
- «Ачы-хавыяалыг ажыл-иш дээш» Тыва Республиканың медали,
- Тыва АССР-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң Хүндүлүг Бижии,
- «Социалистиг маргылдааның тиилекчизи» деп демдек.
Хүндүлүг аттары:
- Тыва АССР-ниң эртеминиң алдарлыг ажылдакчызы,
- «Кызыл хоорайның хүндүлүг хамаатызы» (1999 чылдың 8 айның 30-де тывыскан),
- «Тываның ХХ чүс чылда алдарлыг кижилери» деп күрүне номунче ооң ады кирген
Дөзүк
|
Бо дээрге белеткеп каан чүүл-дүр. Эдип база немеп тургаш, ук төлевилелге дузалап болур силер. |