ЕГЭ

Рувики деп сайттан
ЕГЭ Выбор будущего!.jpg

ЕГЭ (тыв. Чаңгыс аай күрүне шылгалдалары (ЧАКШ), орус. Единый государственный экзамен) — Россияның ортумак ниити өөредилге черлеринде: школаларда, лицейлерде, гимназияларда эртип турар өөреникчилерниң ниити ортумак өөредилгениң программазын шиңгээдип алганын хынаар шылгалдалар[1].

Бир талазында школа доозарының шылгалдалары болбушаан, өске талазында дээди өөредилге черлеринче кирериниң шылгалдалары кылдыр ажыглаттынып турар. 2013 чылга чедир ЕГЭ-ниң түңнелдери-биле ортумак өөредилге черлеринче база кирип алыр аргалыг турган, ынчалза-даа өөредилге дугайында чаа хоойлу аайы-биле болбас кылдынган.

ЕГЭ-ниң 2009 чылда А биле B блогунуң бланкызы

ЕГЭ-ни бүдүн Россияга эрттирип турар болгаш өөреникчилерниң билииниң шынарын үнелээр чаңгыс аай хевирниң онаалгаларын болгаш чаңгыс аай хынаар аргаларны ажыглап турар. 2009 чылдан эгелеп Чаңгыс аай күрүне шылгалдазы школага түңнел шылгалдаларның чаңгыс хевири болгаш дээди өөредилге черлеринче кирер шылгалдаларның кол хевири апарган, дараазында чылдарда Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын катап дужаап болур. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазы орус дыл, математика, англи дыл, немец дыл, француз дыл , испан дыл, кыдат дыл бо даштыкы дылдар, физика, химия, биология, география, орус литература, төөгү, ниитилел эртеми, информатика деп эртемнерде эртип турар[2][3][4].

2015 чылда математикада шылгалда эге болгаш профильдиг деңнелдерге чардынган[5]. Математиканың эге деңнелин дээди өөредилге черлеринге өөредилгезин уламчылаар деп бодавайн турар азы кирер деп турар дээди өөредилге черинче кирерде «Математика» кол дужаар эртем болбайн турар таварылгада доозукчулар дужаап ап болур. Бир эвес дээди өөредилге черлеринче дужаап киреринге «Математика» дужаар шылгалда бар болур болза, доозукчулар «Математика» эртеминиң профиль деңнелин дужаап алыры негеттинип турар.

2016 чылдың күзүнүнде Амурда Комсомольск хоорайның өөреникчилери кыдат дыл-га Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын бүгү-российжи хемчээлге дужааган. Россия Федерациязынга 2019 чылдан эгелеп кыдат дылга Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын киирген[6].

2024 чылдың июнь 6-да ЛДПР, КПРФ база СРЗП фракциялардан депутаттар Думаже Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын болбас кылыр болгаш катап чаңчылчаан күрүне шылгалдаларын эгидериниң дугайында төлевилелди киирген[7].

ЕГЭ-ни кииргени

Бир дугаарында шенеп Чаңгыс-аай күрүне шылгалдазын 2001 чылда Чувашия, Марий Эл, Якутия, ол ышкаш Самарага болгаш Ростов облазынга сес эртемге бижиттирген[8]. 2002 чылда Чаңгыс-аай күрүне шылгалдазын Россияның 16 регионнарынга киирген[9]. 2003 чылда Россияның 47 субъектилери ЕГЭ-ни шенеп бижээн, а 2004 чылда — 65 регион[10]. 2006 чылда ЕГЭ-ни Россияның 79 регионнарындан 950 муң школачы бижээн. 2008 чылда шупту регионнардан 1 сая ажыг школачылар бижип турган.

ЕГЭ эрттирериниң дугайында бодалды ынчангы сайыт Владимир Филиппов саналдап киирген, а ооң боттандырыкчызы Владимир Хлебников болган[11].

ЕГЭ-ни Өөредилге болгаш эртем адырында хайгаарал талазы-биле федералдыг албан чери база Россия Федерациязының тургузукчу субъектилериниң өөредилге адырында башкарылганы чорудуп турар күүсекчи эрге-чагырга органнары кады организаастап эрттирип турарлар[12].


Онаалгаларның тургузуу болгаш утказы

Чаңгыс-аай күрүне шылгалдаларының онаалгаларын контроль болгаш хемчээл материалдары (КХМ) дээр, оларны Федералдыг педагогиктиг хемчеглер институду ажылдап кылган.

Эгезинде, хөй кезии эртемнерниң онаалгалары үш кезекке чардынган (блоктар): А, В, С.

А деп блокта тести хевирлиг онаалгалар бар, оларның кайызында-даа дөрт саналдаан харыыдан бир харыыны шилип алыр ужурлуг. В деп блокта онаалга бүрүзүнге чаңгыс азы хөй сөстерден, үжүктерден азы саннардан тургустунган кыска харыы бээр ужурлуг. А биле В деп блоктарда даалгаларның харыыларын тускай хевирге киирген болганы-биле компьютер хынаптар аргалыг. 'С деп блок тодаргай харыылыг чаңгыс азы хөй даалгалардан тургустунган (чижээ, айтырыгны шиитпирлээр, саналдап турар темага чогаадыг бижиир азы кандыг-бир айтырыгга шын харыылаар херек). С деп блоктуң даалгаларынга харыыларны регионалдыг шылгалда комиссиязының эксперттери үнелеп хынаар; С кезээниң КММ даалгаларында эксперттерниң үнелел критерийлери бар.

Демдек салыры

ЕГЭ-ниң күсүсеттинген онаалга бүрүзү дээш 1 азы оон хөй баллдарны салыр. Бо баллдарның түңү эртеминиң баштайгы баллы болур. Баштайгы баллдарның саны аңгы-аңгы эртемнерде аңгы-аңгы болур.

Дараазында, эге болгаш «тест» баллдарының аразында харылзааны тургузар (бо таварылгада, эң бедик «тест баллдары» кезээде 100 болур). Баштайгы баллдарны шылгалда баллдарынче шилчидериниң хемчээли шупту шылгалда киржикчилериниң чаңгыс аай күрүне шылгалдазының түңнелдериниң статистиктиг анализинден хамааржыр болгаш тускай компьютер программазын ажыглап тургаш санап турар[13]. Эта шкала неодинакова для разных предметов, например, на экзамене по русскому языку в 2020 году 30 первичных баллов из 58 переводились в 54 тестовых баллов, а на экзамене по математике 10 первичных баллов из 32 переводились в 50 тестовых баллов[14].

2030ге чедир Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын хынаар ажылдарны долузу-биле компьютерге хүлээдип болур апаарын шылгалда материалдарының тургузукчулары манап турар. Ол үег чедир кылымал угаанның сайзыралы өөреникчилерниң сайгарып бижээн харыыларын чедимчелиг үнелептер аргалыг апаар деңнелге чедер ужурлуг. Федералдыг педагогиктиг хемчеглер институду бо угланыышкынны ам-даа ажылдап кылып турар[15].

ЕГЭ дугайында маргыштыг айтырыглар

'Чаңгыс-аай күрүне шылгалдазын долгандыр маргыштыг айтырыглар 2001 чылда шенелде хевирге кииргенден бээр оожургаваан. Ылаңгыя 2008 чылда шупту регионнар Чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга киржип, школа доозукчуларының хөй кезии Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын дужаап эгелээнде, ол дыка чидиг апарган.

Чамдык доозукчулар болгаш оларның ада-иелери, чамдык дээди өөредилге черлериниң башкылары, база чамдык школа башкылары Чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга багай хамаарылгалыг болуп турар[16]. Ооң кол чылдагааны болза, дүрүм ёзугаар Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын дужаап турар өөреникчилер школага өөренип турган үезинде алган демдектеринден куду, шылгалдаларның чаңчылчаан хевиринге бодаарга чавыс демдектерни ап турар. Ынчалза-даа 2009 чылдан эгелеп, доозукчунуң сөөлгү ийи чылында алган демдектериниң ортумак арифметиктиг деңнели Чаңгыс аай күрүне шылгалдазында алган түңнелинден хамаарышпас, эртем бүрүзүнге аттестатка кирип турар, а Чаңгыс аай шылгалдага алган баллдары Күрүне шылгалдазын беш баллдыг шкалаже шилчитпес.

ЕГЭ турзун дээн барымдаалар

  1. университеттер кирерде коррупция болгаш таныш-көрүш кижилер таварыштыр киреринден чайлаарынга дузалаар.[17][18].
  2. Өөреникчиниң билиглерин болгаш арга-дуржулгазын чаңчылчаан шылгалдалардан артык объективтиг үнелээр[19].
  3. Өөреникчилерниң шылгалдага белеткелин, ооң иштинде бот-тускайлаң белеткелин деткиир[20].
  4. Аңгы-аңгы школаларда болгаш регионнарда өөредилгениң шынарын деңнээр арганы бээр.
  5. Доозукчуларга чурттап турар черинден элээн ырак турар дээди өөредилге черлеринче, орук-чирикке акша чарыгдавайн, Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын дужааганының дугайында медээни почта азы электроннуг хевир-биле чорудуп тургаш, дужаап кирерин чөпшээрээр. Ол элээн каш дээди өөредилге черлеринче документилерни чаңгыс катап дужаарынга чиик, оларның кайызынга-даа шылгалдалар дужаавайн турар.
  6. Кожууннарда төлептиг абитуриентилерни илередир арганы бээр, оларның ооң мурнунда улуг хоорайларга дужаап кирер шылгалдалар дужаар аргазы чок турган.
  7. Түңнелдерни бадыткаары чамдыкта компьютержиткен, ынчангаш ажылче киирген инспекторларның ачы-дузазынга акша чарыгдаан херээ чок болганда, үени болгаш акша-хөреңгини камнап турар.
  8. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга негелделерни көвүдедири өөредилгениң шынарын, башкыларның мергежилин болгаш өөредилге литературазының шынарын бедидеринге чедирер деп чугаалап турар.
  9. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазы сайзыраңгай чурттарда (АКШ, Израиль дээш оон-даа өске) түңнел шылгалда системаларынга дөмей, үе эрткен тудум өске чурттарда Россияның школа аттестаттарын хүлээп алырынга чедирип болур. Ынчалза-даа шылгалданың орус хевири Кыдат-биле дөмей, ында дээди өөредилге черлеринче чүгле күрүне шылгалдазының түңнелдери-биле дужаап кирер.
  10. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын стандарт шылгалдаларга бодаарга (шынында 4) элээн хөй баллдар-биле (100) үнелээр, ынчангаш эң экизин тодарадып болур.

Чаңгыс аай күрүне шылгалдазынга удур барымдаалар

  1. Долу шылгалдадан шылгалдаларже шилчип турарының түңнелинде шын харыыны бадыткап, тургузуп билириниң сайзыралы четпейн турар, ниитизи-биле логиктиг болгаш боданыышкын аргалары, ол ышкаш чогаадыкчы чорук болгаш угаан-сарыыл хилинчектенип турар.
  2. обществознание[21] шын эвес салдынган даалгаларны болгаш маргылдаалыг харыыларны киирген.
  3. Чамдык тестилерниң айтырыгларында шын харыыны шын харыыны билбейн, угаап азы үндүр сывырып тургаш тодарадып болур.
  4. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазы коррупция.
  5. Чаңгыс контроль хемчээр материалды ажыглап тургаш, багай болгаш эки белеткелдиг школа доозукчуларының белеткелиниң деңнелин шынарлыг хынаар арга чок.
  6. Школаның специализациязын кичээнгейге албас: гуманитарлыг болгаш бойдус эртемнерлиг школаларның өөреникчилери албан езузу-биле түңнел шылгалданың чаңгыс хевирин дужаап турар.
  7. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазының (түңнел аттестация) даалгаларының хевири класста амгы аттестацияның хевиринге дүүшпес, ынчангаш өөреникчилер болгаш башкылар немелде үени өөредилге программазын өөрениринге эвес, а Чаңгыс аай күрүне шылгалдазының чурумун шиңгээдип алырынга чарыгдаар апаар .
  8. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазы Чаңгыс аай күрүне шылгалдазының негелделеринде билиглерниң деңнелин бедидер-биле холбашкан өөредилгениң чаа хевиринге чедирер[17].
  9. А биле В кезектерин компьютерлиг хынаарда, өөреникчилерниң харыыларын таныырында частырыглар болур, оларны шын эвес харыылар кылдыр санаар.
  10. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын дыл талазы-биле эвес эртемнер-биле Россия Федерациязының чоннарының дылдарынга дужаап болбас, чүгле орус[22][23].
  11. Орус дылга Чаңгыс аай күрүне шылгалдазы долу эргелиг түңнел шылгалда чогаадыгны солуп шыдавас: Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын киирер мурнунда ол шылгалданың статузу эң бедик турган.
  12. Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын киирери эвээш орулгалыг өг-бүлелерниң студентилеринге дээди өөредилге чедип алырының аргаларын бедидер сорулгалыг турган-даа болза, дээди өөредилге черлеринде бюджет олуттары колдуунда бедик орулгалыг өг-бүлелерниң уругларынга ам-даа бар.
  13. Дээди школаның өөреникчилери Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын сагыш-сеткилдиң базыышкыны болгаш ажылдың нагрузказы көвүдээни-биле холбашкан стресстиг байдал кылдыр хүлээп көрүп турар.

Аналоги в других странах

  • Хөй-ле Европа чурттарында: Matura
  • АКШ-та: SAT болгаш ACT
  • Великобританияда: А-деңнел
  • Германия биле Австрияда: Abitur
  • Францияда: Майык:Fr (Bac)[24]
  • Кыдатта: гаокао
  • Украинада: Даштыкы хамаарышпас үнелел
  • Казахстанда: Чаңгыс аай национал хыналда
  • Белоруссияда: Төпчүткен хыналда
  • Кыргызстанда: ORT - бүгү чуртта хыналда
  • ДНР биле ЛЧР-де Күрүне шылгалдазы хевирлиг шылгалдалар-биле чергелештир Чаңгыс аай күрүне шылгалдазының болгаш даштыкы экономиктиг шылгалдаларның түңнелдерин хүлээп алган[25]. Абхазияның болгаш Южная Осетияның дээди өөредилге черлеринде дужаап кирер шылгалдалар нептереңгей;

Демдеглелдер

  1. ↑ Приказ Минобрнауки России от 26.12.2013 N 1400  (чедимчок шөлүг — төөгү). legalacts.ru. Хынааны 2019 апрельдиң 5.
  2. ↑ Федеральный закон от 09.02.2007 N 17-ФЗ "О внесении изменений в Закон Российской Федерации "Об образовании" и Федеральный закон "О высшем и послевузовском профессиональном образовании" в части проведения единого государственного экзамена" (с изменениями и дополнениями) (утратил силу) | ГАРАНТ  (чедимчок шөлүг — төөгү). base.garant.ru. Хынааны 2019 апрельдиң 5.
  3. ↑ Об утверждении сроков и единого расписания проведения ЕГЭ в 2009 году | Педагогическая периодика. Каталог публикаций  (чедимчок шөлүг — төөгү). periodika.websib.ru. Хынааны 2019 апрельдиң 5.
  4. ↑ Порядок проведения ЕГЭ в 2009 году (чедимчок шөлүг)
  5. ↑ ЕГЭ по математике разделят на базовый и профильный уровень (орус), РИА Новости. Архивтээн 2017 ноябрьның 13. Хынаан 16 майның 2017.
  6. ↑ ЕГЭ по китайскому языку свидетельствует о возрастающем интересе к Китаю — министр науки и высшего образования РФ, «Синьхуа» (4 июня 2019). Хынаан 23 декабря 2022.
  7. ↑ В Госдуму внесли проект об отмене ЕГЭ. РИА Новости (2024-06-06).
  8. ↑ Е.В.Мишукова. Единый государственный экзамен. Идея, сущность, принципы (орус)  (чедимчок шөлүг — төөгү). bank.orenipk.ru (декабрь 2001). Хынааны 2010 майның 22. Архивтээн 2018 октябрьның 18.
  9. ↑ Более половины школьников будут сдавать единый госэкзамен, Страна.RU (8 октября 2002). Архивтээн 2012 марттың 11. Хынаан 22 майның 2010.
  10. ↑ ЕГЭ не может расцениваться в качестве единственного критерия, Российский общеобразовательный портал (18 октября 2004). Архивтээн 2013 июньнуң 29. Хынаан 22 майның 2010.
  11. ↑ История Единого государственного экзамена в России  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  12. ↑ Положение о Федеральной службе по надзору в сфере образования и науки — Постановление Правительства РФ от 17.06.2004 № 300  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2011 декабрьның 18. Архивтээн 2011 августуң 5.
  13. ↑ Методика шкалирования результатов ЕГЭ в 2012 году  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  14. ↑ Шкала перевода баллов ЕГЭ 2021  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  15. ↑ Нечеловеческий фактор: ЕГЭ по информатике примет компьютер (орус), Известия (2018-08-13). Архивтээн 2018 августуң 13. Хынаан 13 августуң 2018.
  16. ↑ Плюс один. Частный Корреспондент. chaskor.ru (28 ноября 2008). Архивтээн 2011 августуң 27.
  17. ↑ 1 2 Лев Сирин. Андрей Фурсенко: «ЕГЭ уменьшил взятки».  (чедимчок шөлүг — төөгү). Фонтанка.ру (26 октября 2009).
  18. ↑ Мария Кривовяз, Татьяна Ткачева, Элина Труханова. Вузы Центральной России подождут абитуриентов до конца августа., Российская газета (27 августа 2009 года). Архивтээн 2009 сентябрьның 3. Хынаан 4 июньнуң 2010.
  19. ↑ Четверть учащихся, сдававших единый государственный экзамен получили "двойки" по литературе и математике.  (чедимчок шөлүг — төөгү). Российская газета (17 июня 2008). Хынааны 2010 июньнуң 4.
  20. ↑ Что надо знать о ЕГЭ.. pedsovet.su (1 февраля 2009). Архивтээн 2011 августуң 27.
  21. ↑ Ындыг “ общежитие”  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2010 январьның 11.
  22. ↑ 01/30/attestacia-dok.html Россия Федерациязының Өөредилге болгаш эртем яамызының (Россияның Өөредилге болгаш эртем яамызының) 2008 чылдың ноябрь 28-те үндүрген дужаалы N 362  (чедимчок шөлүг — 01/30/attestacia-dok.html төөгү). билдириишкинниң 5 дугаар абзацы
  23. ↑ / Татарстанда Чаңгыс аай күрүне шылгалдазын төрээн дылынга дужаар эрге дээш демисежирин уламчылаар  (чедимчок шөлүг — / төөгү). Tatar-inform.
  24. ↑ “Эртем и жизнь»: Виктор Доценко. Арифметиканың беш дугаар дүрүмү  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  25. ↑ -activity/forstudents Донецк Национал Университединче дужаарының дүрүмнери  (чедимчок шөлүг — -activity/forstudents төөгү).

Шөлүлгелер

Дөзү – «https://tyv.ruwiki.ru/w/index.php?title=ЕГЭ&oldid=265919»