Матросов Александр Матвеевич
Матросов Александр Матвеевич | |
---|---|
![]() | |
Төрүттүнгенде ады | орус. Александр Матвеевич Матросов |
Төрүттүнген ай-хүнү | 1924 февральдың 5[1] |
Төрүттүнген чери | |
Мөчээн ай-хүнү | 1943 февральдың 27 (19 лет) |
Мөчээн чери | |
Хамаатылалы |
![]() |
шериг аймаа | Ажылчын-тараачын Кызыл шериг[d] |
Албан чылдары | 1942—1943 |
Эргези | кызыл шеригжи |
Дайын/тулчуушкун | Ада-чурттуң Улуг дайыны |
Шаңнал-макталдары | |
![]() |
Александр Матвеевич Матросов (1924 чылдың февральдың 5, Екатеринослава, Украин ССР) — Совет Эвилелиниң Маадыры (1943 чылдың июнь 19), кызыл шеригжи, Калинин фронтунуң генерал М.Н. Герасимовтуң оперативтиг бөлүүнүң 6-гы Сталин аттыг 91-ги аңгы Сибирьниң эки турачы бригадазының 2-ги аңгы адыгжы батальонунуң адыгжы-автоматчызы, ВЛКСМ кежигүнү. Бодунуң взвод дайынчыларынга дайзынның от точказын базар арганы берип, немец Дзоттуң амбразуразын хөрээ-биле дуглааш, 19 харлыында мөчээн. Ооң маадырлыг чоруу солуннарга, журналдарга, литературага, кинога калбаа-биле чырыттынып, орус дылда доктаамал илередиг апарган («Александр Матросовтуң маадырлыг чоруу», «Матросовтуң маадырлыг чоруу»).
Допчу намдары
Албан езузунуң тайылбыры-биле алырга Александр Матвеевич Матросов Украин ССР-ниң Екатеринослав губерниязының Екатеринослав хоорайга 1924 чылдың февраль 5-те төрүттүнген[2].
1942 чылдың сентябрь 30-ден Краснохолмскиниң чадаг шериг училищезинге 5-ки ротаның курсантызы бооп өөренип эгелээн. 1942 чылдың ноябрьда комсомолчу апарган. 1942 чылдың декабрьда училищениң курсантылары-биле Кады Астраханьче (азы Астрахань облазының Харабалиже) чыылда пунктузунче өөредилгеже чоруткан.
1943 чылдың январь 18-те Чкаловск облазының (амгы Оренбург) Платовка станциязындан училищениң курсантылары-биле Кады Калинин фронтуже эки тура-биле аъттанган. 1943 чылдың февраль 12-де Матросов кезекке чедип келгеш, И.В. Сталин аттыг 91-ги аңгы Сибирьниң эки турачы бригадазының 2-ги аңгы адыгжы батальонунуң (өске медээлер-биле алырга 3-ки батальоннуң 1-ги ротазынга) составынга шериг албанын эрттиргеш, групкомсорг кылдыр соңгуткаш, взводтуң агитатору кылдыр томуйлаткан. 1943 чылдың февраль 15-те 18:00 шакта 91-ки бригада Земцы станциязындан Локня хоорайже углай үнүпкен.
Фронтуда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
1943 чылдың февраль 25-те 91-ги бригада Черное болгаш Брутово чурттакчылыг черлер дээш ийи батальон-биле шаап халдаашкын тулчуушкуннарын чоруткан. 1943 чылдың февраль 2-ги батальоннуң күштериниң кезээ-биле 91-ги бригада Чернушка Северная суурну чөөн чүктен оюп Эрткеш, Чернушки болгаш Черная суурларны камгалап турар дайзынны флангаже согуушкун-биле узуткап, оларны эжелеп алыр сорулга-биле Плетень (Северное) суурнуң районунче үнген. Фронтудан Чернушкаже 4-кү батальон халдап турган. Маршал үезинде батальонну 3 бөлүкке чарып каан. Кадыг-дошкун тулчуушкун соонда, батальоннуң бөлүктери каттыжа берген, ынчан батальон командири капитан Афанасьев балыглаткан. Дайзын ортумак миномёттардан, артиллериядан болгаш аар миномёттардан отту ап тура, чаныш-сыныш чок удурланып турган.
Маадырлыг чоруу
1943 чылдың февраль 27-де 2-ги батальон Калинин облазының Локнян районунуң Чернушки суурунуң чоогунда чөленгииш пунктузунга халдаар дужаалды алган. Совет солдаттар арга-арыгже киргеш, кыдыгже үнүп кээри билек, олар дайзынның күштүг адыышкынының адаанче кире бергеннер — ДЗОТ-тарда үш пулемет суурже чоокшулап келген черлерни дуглап турган. От точкаларын базары-биле ийи кижи санныг штурм бөлүктерин чоруткан. Штурмнаар бөлүктер ийи флангылыг Дзоттарны узуткап шыдаан. Ынчалза-даа төп ДЗОТ-туң пулемеду Плетень суурнуң мурнунда оймакче адарын уламчылап турган. Ону бастырар дээн оралдажыышкыннар чедиишкин чок болган.
Ынчан дзот уунче кызыл шеригжилер Петр Александрович Огурцов үңгеп үнүпкеннер (1920 чыл, Балаково хоорай, Саратов облазы) болгаш Александр Матросов. ДЗОТ-че чоокшулап олурда, Огурцов аар балыглаткан, ынчангаш Матросов кезиишкинни чааскаан доозар шиитпирни хүлээп алган. Ол амбразураже флангыдан чоокшулап келгеш, ийи гранатаны октапкан. Пулемет ыыт чок барган. Ынчалза-даа дайынчылар халдаашкынче үнүптери билек, ДЗОТ-тан база катап от ажыттынган. Ынчан Далайжылар Туруп келгеш, Дзотче бурунгаар шурай бергеш, амбразураны бодунуң мага-боду-биле дуглап алган. Бодунуң амы-тынының өртээ-биле ол кезектиң дайынчы сорулгазын күүседиринге дузалаан.
Дайзынның адыышкыны кошкай бээрге, батальон доп-дораан бурунгаарлап эгелээн. 2-ги батальоннуң фронтучу халдаашкыны-биле Плетень суурну алган. Чернушка суурже орук ажыттынган, 13:00 шакта 4-кү батальоннуң күжү-биле суурну ап алган. 91-ки аңгы адыгжы бригаданың политиктиг килдизиниң агитатору улуг лейтенант Петр Ильич Волков А.Матросовтуң маадырлыг чоруунуң дугайында политиктиг килдиске дыңнаткан. Матросов Калинин облазының Локнян районунуң Чернушки суурунуң чоогунга тулчуушкунга маадырлыы-биле өлген деп ооң дыңнадыында айыткан[3]. Амгы үеде көдээ суурлар бар эвес Плетень суурнуң девискээри Михайловск волостунче кирип турар А Чернушки суурнуң Псков облазының Локнян районунуң Самолуковский волостунче кирип турар.
Маадырлыг чоруун мөңгежиткени
Матросовтуң эрес-дидим чоруун бир дугаарында совет журналист Михаил Бубеннов парлалгага чырыткан[4]. Совет литературада Матросовтуң маадырлыг чоруу эрес-дидим чоруктуң болгаш дайынчы эрес-дидим Чоруктуң коргуш чок Чоруктуң болгаш төрээн чуртунга ынакшылдың демдээ апарган.
Александр Матвеевич Матросов Баштай Чернушки суурнуң чанынга хөөржүткен, а 1948 чылда ооң хүлүн Великолукск облазының Великие Луки хоорайынга катап орнукшуткан[lower-alpha 1].
1943 чылдың июнь 19-та ССРЭ-ниң Дээди Совединиң Президиумунуң «Кызыл Армияның начальнигинге болгаш анаа составынга Совет Эвилелиниң Маадыры атты тыпсыр дугайында» чарлыы-биле «немец эжелекчилер-биле демиселдиң фронтузунга командылал чериниң дайынчы даалгаларын үлегерлиг күүсеткени болгаш ооң-биле кады эрес-дидим болгаш маадырлыг чоруу дээш» совет Эвилелиниң Маадыры атты мөчээниниң соонда тывыскан[5][6].
ССРЭ-ниң камгалал улус комиссариадының 1943 чылдың сентябрь 8-те 162 дугаарлыг дужаалында мынча деп бижээн: «Матросовтуң эжиниң Өндүр улуг маадырлыг чоруу Кызыл Шеригниң бүгү дайынчыларынга дайынчы шылгаралдың болгаш маадырлыг чоруктуң үлегери болур ужурлуг». Ол-ла дужаал-биле А. М. Матросовтуң адын 254-кү гвардейжи адыгжы полугунга тывыскан, а ол боду ук полктуң 1-ги ротазының даңзызынче мөңгези-биле кирген[7].
Александр Матросов кезээ мөңгеде даңзыже кирген бирги совет дайынчы болган.
Альтернативтиг версиялар
Хайгыыл чериниң ынчангы командири Л. И. Лазаревтуң бодалы-биле, Матросов граната октаар дээш көдүрлүп кээрге, пулемет оочуру-биле чылча шаптырган, а артынга турган дайынчыларга оларны оттан бодунуң мага-боду-биле шывар дээн оралдажыышкын дег сагындырган.
Болуушкуннуң херечилериниң чагааларынга даянып бижээн фронтучу чогаалчы Виктор Астафьевтиң сөстери-биле алырга, Матросов кырындан амбразураже чуглуп баткаш, пулеметтуң узун унун адаанче кыска үеде ээктирерин оралдашкан, ол үе иштинде ооң чаңгыс полкчулары октанып четтигиптер турган, ынчалза-даа немецтер Матросовту пулемлетту мажыын базып четтигип өлүрүп каан[8]. Матросов-биле кады немец ДЗОТ-ту базарын оралдашкан Петр Огурцов болгаш 4-кү батальоннуң шериг фельдшери Галина Скуднова эжиниң маадырлыг чоруунуң албан-езузунуң версиязын долузу-биле бадыткап турарлар.
Совет шериг кезектериниң документилерин болгаш вермахттың немец документилерин сайгарган башкир төөгүчү Айрат Багаутдиновтуң шинчилелиниң түңнелин ёзугаар, Александр Матросов бодунуң бирги болгаш сөөлгү тулчуушкунунга 1943 чылдың февраль 25-те (27 февраль эвес) маадырлыг чорукту кылган. Немец 93-кү чадаг шериг дивизиязының дайынчы хөделиишкиннер журналы Эртен Чернушканың мурнуу-чөөн талазында (мурнуу) совет шериглерниң немец камгалал шугумун чаза шаапканын бадыткап турар. Александр Матросовтуң 2-ги адыгжы батальону Чернушка чоогунда немец камгалал шугумун февраль 25-те эртен даң бажында Черное суурдан 2 км соңгу-чөөн чүкке чаза таварып эрткен. Александр Матросов маадырлыг чорукту кылган черни совет болгаш немец документилерге үндезилээш, Чернушка (Южная) суурнуң чөөн талазында 1 км 200 метр арганы айыткан. Ол немецтерниң камгалал чөленгииш пунктузунуң турар чери-биле капсырлажыр[9].
Айрат Багаутдинов вермахтыныӊ документилерин сайгарып көргеш, чернушка (южная) болгаш Чернушка (северная) суурларны 1943 чылдыӊ февраль 10-дан февраль 27-ге чедир 285-ки камгалалдыг дивизияның 113-кү камгалакчы полугунуң 3-ки батальоннуӊ немец 11-ги ротазы, Тиманның 93-кү пд-ниң удуртулгазы болгаш оперативтиг чагырыышкыны-биле дайылдажып турган. 3-кү батальоннуң командири майор Теодор Ванке турган. 11-ги ротаның командири гауптман Роберт Стратман турган. 11-ги ротаның составында ийи взвод турган. Бирги взводтуң командири обер-лейтенант Макс Доринг,а ийиги взводтуң-лейтенант Макс Рабл. Ол ийи взводтуң бирээзиниң хуу составы Чернушка суурнуң чанында ДЗОТА-ларга турган[9].
Ындыг маадырлыг чорук кылган өске кижилер
Дайын чылдарында шак-ла ындыг маадырлыг чоруктарны 400 ажыг кижи кылган[10]; шинчилекчи Н. Н. Смирновтуң медээзи-биле 2000 чылда шак-ла ындыг маадырлыг чорукту кылган 402 дайынчыны ол доктааткан[11].
Шаңналдары
- Совет Эвилелиниң Маадыры (мөчээниниң соонда) — 1943 чылдың июнь 19-та тывыскан[12].
- Ленин Ордени
- «Алдын Сылдыс» медалы.
Сактыышкын
Дайын чылдарында «Тасс Соңгалары» деп суртаал плакадын үндүрген.
- Великие Луки хоорайда Матросовтуң чевээнге тураскаалды скульптор Е. В. Вучетич болгаш кол архитектор В. А. Артамонов кылган. Хүлер скульптураның бедии 4,2 метр, гранит постаментиниң — 4,32 м. Таваан чайырлыг лабрадорит плиталардан кылган. Тураскаалдың ажыдыышкыны 1954 чылдың июль 25-те болган. Маадырның өлүг хүлү чыдар шөлдү ооң ады-биле адаан[13].
- Петропавловск-Камчатскийниң 53129 МПК-332 в/ч даңзызынче киир бижиткен.
- 1943 чылдың сентябрь 8-те Матросовтуң адын 56-гы гвардейжи адыгжы дивизияның 254-кү гвардейжи адыгжы полугунга тывыскан, ол боду ук кезектиң 1-ги ротазының даңзызынче мөңгези-биле кирген. Ада-чурттуң Улуг дайыны төнген соонда, Полк Таллинге турган (в/ч 92953). 1994 чылда Совет Эвилелиниң Маадыры Александр Матросов аттыг 254-кү гвардейжи адыгжы полкту Смоленск облазының Ельня хоорайынче шилчиткеш, 2000 чылга чедир буураткан. 2004 чылдың февраль 23-те Нижний Новгородка доктаамал белен 3-ки мотоадыгжы дивизияның 752-ги мотоадыгжы полугу Александр Матросов аттыг 254-кү гвардейжи мотоадыгжы полк кылдыр эде адаттынган, ооң соонда 9-ки аңгы мотоадыгжы бригада кылдыр эде тургустунган (в/ч 54046), Ол 2010 чылда тараттынган. 2019 чылда тургустунган Барыын шериг округунуң 254-ки гвардейжи адыгжы полугунуң салгакчызы кылдыр чарлаан гвардейжи мотоадыгжы полугунга 2020 чылда «Александр Матросовтуң аттыг» деп хүндүлүг атты тывыскан[14].
- Александр Матросовтуң мөчээн черинде мемориалдыг комплексти тургускан.
- Александр Матросовтуң ады-биле Россияның дыка хөй хоорайларында болгаш ХКД чурттарында элээн каш кудумчуларны болгаш парктарны адаан. 2015 Чылда Александр Матросовтуң барельевин Пионер-маадырлар аллеязынга (Ульяновск) тургускан[15].
- Александр Матросовтуң ады-биле Пассажирлер Аргыштырар Транспорт компанияның Красноярск-Дудинка шугумунда Енисейге рейстерни кылып турар пассажир теплоходун адаан. 1937—1939 чылдарда чурттап турган Иваново уруглар бажыңын (1960 чылдан Бээр) Александр Матросовтуң ады-биле адаан[16].
- 1978 чылдан эгелеп Ульяновск облазынга совет Эвилелиниң Маадыры А. Матросовтуң чырык адынга тураскааткан чаңчылчаан чиик атлетика чарыжы болуп эртип турар[17].
- Совет Эвилелиниң Маадыры А. Матросов аттыг уругларның хоорайдан дашкаар кадыкшылга лагери (Охотничья Станциязы)[18]
- Рсфср — ниң министрлер Чөвүлелиниң 1973 чылдың февраль 27-де доктаалы ёзугаар Ульяновск облазының «Баратаевский» совхозунга Совет Эвилелиниң Маадыры Александр Матросов аттыг совхозка Александр Матросовтуң адын тывыскан[19].
- Аттыг комсомол алдар музейи Александра Матросова (Великие Луки) Совет Эвилелиниң Маадыры А. Матросовтуң мемориалдыг музейи (1960 ч. Ивановка ажыттынган). Москва хоорайда Поклонная гора-да музейниң дайынчы болгаш күш-ажылчы алдар даңзызынче музейни киирген[20]. 1958 чылдың февраль 8-те Саша Матросовтуң (Ивановка суур)чурттап турган бажыңынга мемориалдыг самбыраны ажыткан[16]. ССРЭ-ниң почтазы 1944 болгаш 1963 чылдарда почта маркаларын үндүрген (фоточуруктарны көр). 1973 чылда ССРЭ-ниң Харылзаа яамызы ХМК-ны үндүрген, ында «Совет Эвилелиниң Маадыры Александр Матросовтуң маадырлыг Чоруу» Деп Скульптураны Ульяновск область Ивановка суурну көргүскен[21]. 1983 чылда Александр Матросовтуң чок болганының 40 чыл оюнга маркировкалап кылган чагаа хавын үндүрген.
Тураскаалдар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Александр Матросовтуң тураскаалын дараазында хоорайларга болгаш чурттакчылыг черлерге тургускан:
- Анжеро-Судженск;
- Барнаул;
- Великие Луки;
- Днепропетровск (2023 чылдыӊ январь 3 азы 4-те бузуп каапкан);
- Дюртюли;
- Ишеевка — суурнуң бир сесерлиинде;
- Ишимбай — Төп культура болгаш дыштанылга парыгынга (тураскаалдың үшкү хевири);[22]
- Коряжма;[23]
- Краснодар — ооң адын эдилеп чоруур № 4 школада;
- Красноярск;
- Курган — Матросов аттыг эрги кинотеатрында (амгы үеде тойота техцентр) тураскаал (1987, скульптор Г. П. Левицкая);[24]
- Октябрьский — Нарышево суурда Александр Матвеевич Матросовтуң тураскаалын ооң-на ады-биле хоорайда кудумчуну адаан;
- Салават — Матросовтуң хөрек тураскаалы (1961), скульптор Л. Ю. Эйдлин;
- Ленинград (амгы Санкт-Петербург) — Москваның Тиилелге парыгынга база Александр Матросов кудумчузунга;
- Сибай;
- Севастополь;
- Стерлитамак;
- Тольятти;
- Ульяновск;
- Ивановка (Ульянов району, Ульянов облазы;
- Станция-Охотничья;[18]
- Баратаевка;[25]
- Высококолковское сельское поселение — стела (2016);[26]
- Уфа — им Ленин (1951, скульптор Эйдлин Л. Ю.[27]); Уфаның юридиктиг институдунуң девискээринде бюст; Тиилелге Парыгында А. Матросов биле М. Губайдуллинге мемориал (1980, скульпторлар Л. Кербель, Н. Любимов, Г. Лебедев);
- Харьков: Харьковта бир кудумчуну Александр Матросовтуң ады-биле адаан;
- Галле (Саксония-Анхальт) — ГДР (1971, Уфага Матросовтуң тураскаалын катап куnrfy);[27]
- Тураскаалдыг демдек: Михайло-Коцюбинское;[28]
- Оренбург облазының Платовка сууру — Платов аттыг ортумак школазында А. Матросовтуң бюстузу (скульптор — Николай Игнатьевич Колесников)
Галерея
Уран чүүлде
Фильмнер[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- «Александр Матросов. Шагнувший в бессмертие», реж. А. Егорычев. «ДокСтори Продакшн», 2022
- «Рядовой Александр Матросов»
- «Александр Матросов. Правда о подвиге» (Россия, 2008)
Чогаалдар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Анвер Бикчентаев. Право на бессмертие'. — М.: Советский писатель, 1950.
- Багаутдинов Айрат Маратович, Багаутдинов Рушан Айратович. Подвиг Александра Матросова: анализ советских и немецких документов. Монография. Уфа. РИЦ БашГУ. 2021. — 223 с. ISBN 978-5-7477-5317-4
- Бикчентаев А. Г. Орёл умирает на лету. — Уфа, 1966.
- Журба П. «Александр Матросов»
- Пантелеев «Гвардии рядовой»
Хөгжүмде[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Александр Матросов упоминается в песне «Свобода» группы «Гражданская Оборона» («И чему посмеивался Санька Матросов…»).
Демдеглелдер
- ↑ Aleksandr Matveyevich Matrosov // TracesOfWar
- ↑ Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
- ↑ Семен Экштут, доктор философских наук. Километры и секунды Александра Матросова. Полная реконструкция подвига, совершенного 75 лет назад. Публикуется впервые.
- ↑ Память народа
- ↑ Указ Президиума Верховного Совета СССР «О присвоении звания Героя Советского Союза начальствующему и рядовому составу Красной Армии» от 19 июня 1943 года // Ведомости Верховного Совета Союза Советских Социалистических Республик : газета. — 1943. — 23 июньнуң (№ 23 (229)). — С. 3.
- ↑ Наградной лист в электронном банке документов «Подвиг народа».
- ↑ О ПРИСВОЕНИИ 254-му ГВАРДЕЙСКОМУ СТРЕЛКОВОМУ ПОЛКУ ИМЕНИ АЛЕКСАНДРА МАТРОСОВА (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ Ужасная правда о войне без вымысла и мифов от писателя-фронтовика: Беседа В. Астафьева с кинорежиссёром Н. Михалковым (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ 1 2 Багаутдинов, А. М. Подвиг Александра Матросова: анализ советских и немецких документов // Проблемы востоковедения : журнал. — 2021. — № 3 (93). — doi:10.24412/2223-0564-2021-3-15-23.
- ↑ «Герои Советского Союза» (По материалам книги: Иванов Г. Знаменитые и известные бежечане. В 3-х книгах. — М.: Вече, 2005.) (чедимчок шөлүг — төөгү). Информационный сайт города Бежецк. Архивтээн 2010 марттың 13.
- ↑ Возможно, выйдет новая книга о героях. Об актах самопожертвования советских воинов в годы Великой Отечественной войны. // Военно-исторический журнал. — 2001. — № 3. — С.9.
- ↑ Наградной лист в электронном банке документов «Подвиг народа» (архивные материалы Центральный архив Министерства обороны Российской Федерации. Ф. 33. Оп. 793756. Д. 30. Л. 228).
- ↑ Подвиг Александра Матросова.
- ↑ Единственному в ВС РФ гвардейскому мотострелковому полку ЗВО вернут почётное имя Александра Матросова и вручат и боевое знамя нового образца / mil.ru, 28 декабря 2019 (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ В Ульяновске открыли Аллею пионеров-героев (ru). Официальный сайт полномочного представителя Президента Российской Федерации в Приволжском федеральном округе (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2020 ноябрьның 4.
- ↑ 1 2 История детского дома - Ивановский детский дом. i-detdom.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2020 октябрьның 8.
- ↑ Главная - Ивановский детский дом. i-detdom.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2020 октябрьның 8.
- ↑ 1 2 О лагере. www.lagermatrosova.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2020 октябрьның 8.
- ↑ Ульяновская правда, 27.2.1973 г. Совхозу - имя героя (ru).
- ↑ История детского дома - Ивановский детский дом. i-detdom.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2020 октябрьның 8.
- ↑ с.Ивановка СКУЛЬПТУРА МАТРОСОВА 1973 ХМК КТ9 конверт Ульяновск.область (ru). meshok.net. Хынааны 2020 октябрьның 8.
- ↑ Никулочкин, Д. В. Хранители истории Ишимбая : ч. VI-II // Подметки+ : газ. / ред. Г. Р. Ямалова. — Ишимбай : РИК «Аспект», 2018. — № 20 (16 май). — С. 2. — ISSN 2220-8348.
- ↑ Коряжма. Памятники Архивная копия от 26 сентябрьның 2016 на Wayback Machine.
- ↑ Фотография памятника Александру Матросову в Кургане Архивная копия от 22 июньнуң 2015 на Wayback Machine.
- ↑ 2GIS Captcha. captcha.2gis.ru. Хынааны 2020 октябрьның 11.
- ↑ В Ульяновской области открыли памятный знак Александру Матросову (ru). 1ul.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2020 октябрьның 11.
- ↑ 1 2 Изобразительное искусство (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2013 январьның 12. Архивтээн 2012 октябрьның 25.
- ↑ Информация о памятнике (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2013 апрельдиң 24. Архивтээн 2013 июльдуң 24.
Литература
- Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2.
- Золотые звёзды Оренбуржья: биографический справочник / В. П. Россовский; ред. Е. А. Урбанович; рец. У. А. Батыров, Н. М. Румянцев. — изд. 2-е, перераб. и доп. — Оренбург: ИПК «Южный Урал», 2005. — ISBN 5-94461-009-3.
- Оренбуржцы — Герои Советского Союза: библиографический указатель / Библиогр. отд.; сост. Н. А. Кузнецова. — 1. — Оренбург: Областная научная библиотека имени Н. К. Крупской, 1987.
- Бикчентаев А. Г. Орёл умирает на лету. — Уфа : Башкирское книжное издательство, 1966. — 262 с. — 100 000 экз.
- Бондаренко-Снитин О. Правда и вымысел (ru) // Ватандаш : журнал. — 2005. — № 2. — С. 107—112. — ISSN 1683-3554.
- Борисов Н. Бросок в бессмертие // Живая память: Великая Отечественная: правда о войне. М., 1995. Т. 1.
- Вклад заключенных ГУЛага в победу в Великой Отечественной войне // Новая и новейшая история. 1996. № 5.
- Коваленко А. П., Сгибнев А. А. Бессмертные подвиги. — М.: Воениздат, 1980. — 351 с.
- Коваленко А. П. Правда о Матросове и матросовцах. М., 1994
- 2194579 / Колганов А. М. // Маниковский — Меотида [Электронный ресурс]. — 2011. — С. 382. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 19). — ISBN 978-5-85270-353-8.
- Легостаев И. Т. Бросок в бессмертие: к 40-летию подвига А. Матросова / предисл. И. С. Медникова. — 2-е изд., перераб. — М.: Молодая гвардия, 1983. — (Герои комсомола).
- Имя с первой полосы. — М., 1985.
- Молодые герои Великой Отечественной войны. — М., 1970.
- Славные сыны Башкирии. — Уфа, 1965. — Т. 1.
- Шкадаревич И. И. Подвиг Матросова. — М.: Воениздат, 1961. — 104 с.
- Шкадаревич И. И. Бессмертный подвиг Александра Матросова. — М.: Просвещение, 1973. — 192 с.
- Матросов Александр Матвеевич // Золотые Звёзды : Книга о дважды Героях и Героях Советского Союза, уроженцах Днепропетровщины / сост. Н. С. Головин, В. Н. Петрищева ; при участии Ф. А. Матюшко, А. И. Посаднев ; ред. М. А. Штейн. — Днепропетровск : Промiнь, 1967. — С. 245—247. — 432 с. — (Герои Советского Союза).
- Матросов Александр Матвеевич // И генерал, и рядовой… : Очерки о Героях Советского Союза, уроженцах Днепропетровской области / Н. И. Воробьёв, С. А. Герасименко, В. Л. Головко и др. ; сост. А. Ф. Снитко ; ред. Г. В. Николенко, К. К. Чернышев. — Днепропетровск : Промiнь, 1983. — С. 313—317. — 567 с. — (Герои Советского Союза). — ББК 63.3(2Ук)722.78.
Цитата чазыы: Для существующих тегов <ref>
группы «lower-alpha» не найдено соответствующего тега <references group="lower-alpha"/>
- РУВИКИ:Ажылдавас шөлүглерлиг чүүлдер
- Февральдың 5 төрүттүнгеннер
- 1924 чылда төрүттүнгеннер
- Википедия:Статьи с источниками из Викиданных
- Февральдың 27 мөчээннер
- 1943 чылда мөчээннер
- Совет Эвилелиниң Маадырлары
- Майыктар
- Ат чок майык-карточкаларлыг чүүлдер
- Алфавиттээн кижилер
- Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери
- Кавалеры ордена Ленина
- Страницы с ошибками в примечаниях