Путин, Владимир Владимирович

Рувики деп сайттан
Владимир Владимирович Путин
Президент Российской Федерации Владимир Владимирович Путин (2024).jpg
Флаг
4-й Россия Федерациязының Президентизи
Флаг
с 2012 чылдың май 7
Глава правительства
Предшественник Дмитрий Медведев
Флаг
2-й Россия Федерациязының Президентизи
Флаг
(1999 чылдың декабрь 31 — 2000 чылдың май 7)
2000 чылдың май 7
 — 2008 чылдың майның
Глава правительства
  • Михаил Касьянов (2000—2004)
  • Виктор Христенко (2004)
  • Михаил Фрадков (2004—2007)
  • Виктор Зубков (2007—2008)
Предшественник Борис Ельцин
Преемник Дмитрий Медведев
Флаг
Россияның Күрүне чөвүлелиниң даргазы
Флаг
с 2012 чылдың майның 7
Предшественник Дмитрий Медведев
2000 чылдың ноябрьның 22 — 2008 чылдың май 7
Преемник Дмитрий Медведев
Флаг
Россия Федерациязының Чазааның даргазы
Флаг
2008 чылдың майның 8 — 2012 чылдың майның 7
Президент Дмитрий Медведев
Предшественник Виктор Зубков
Преемник
  • Виктор Зубков
  • Дмитрий Медведев
1999 чылдың августуң 16 — 2000 чылдың майның 7
Президент Борис Ельцин
Предшественник Сергей Степашин
Преемник Михаил Касьянов
Флаг
Эвилелдиг чурттарның Сайыттар чөвүлелиниң даргазы
Флаг
2008 чылдың май 27 — 2012 чылдың июль 18
Предшественник Виктор Зубков
Преемник Дмитрий Медведев
Флаг
«Чаңгыс демниг Россия» партияның даргазы
Флаг
2008 чылдың май 7 — 2012 чылдың май 26
Предшественник Борис Грызлов
Преемник Дмитрий Медведев
Флаг
СНГ чурттарының баштыңнарының чөвүлелиниң даргазы
Флаг
январьның 1 — 2017 чылдың декабрьның 31
Предшественник Алмазбек Атамбаев
Преемник Эмомали Рахмон
2004 чылдың сентябрьның 16 — 2006 чылдың май 20
Предшественник Леонид Кучма
Преемник Нурсултан Назарбаев
2000 чылдың январьның 25 — 2003 чылдың январьның 29
Предшественник Борис Ельцин
Преемник Леонид Кучма
Флаг
Россия Федерациязының Айыыл чок Чөвүлелиниң секретары
Флаг
марттың 29 — 1999 чылдың август 9
Президент Борис Ельцин
Предшественник Николай Бордюжа
Преемник Сергей Иванов
Флаг
Россияның ФСБ даргазы
Флаг
1998 чылдың июль 25 — 1999 чылдың август 9
Президент Борис Ельцин
Предшественник Николай Ковалёв
Преемник Николай Патрушев

Төрүттүнген хүнү 7 октябрь 1952(1952-10-07) (72 хар)
Ленинград, ССРЭ
Аймаа Путиннер[d]
Адазы Владимир Спиридонович Путин
Авазы Мария Ивановна Путина
Супруга Людмила Путина (Шкребнева) (1983—2013)[1]
Ажы-төлү Мария (1985), Екатерина (1986)
Намы СЭКП (1975—1991)
Наш дом — Россия (1995—1999)
Единство (1999—2001)
Единая Россия (даргазы, чогум кежигүнү эвес, 2008—2012)
Эртеми 1. Ленинградтың күрүне университеди
2. ССРЭ-ниң КГБ-нин Дээди школазы
3. ССРЭ-ниң Даштыкы хайгыыл академиязы
Эртем чадазы экономика эртемнеринин кандидады (1997)
Мергежили юрист, хайгыылчы, төре ажылдакчызы, политик
Ажыл-ижи президент, күрүне албан ажылы, спецслцжба
Шажынга хамаарылгазы православие[2][3]
Автограф Изображение автографа
Шаңналдары
ССРЭ, Россия Федерациязы база СНГ]]:
шажын-чүдүлгеге хамааржыр:
спортчу шаңналдары:
өске чурттарның:
Шаңнаткан чепсээ:
Сайт kremlin.ru (президент.рф)
Хамаарылгазы Совет Социалистиг Республикалар ЭвилелиРоссия
Шериг кезээ ССРЭ-ниң күрүнениң аайыл чок байдалының комитеди[d] биле Россия Федерациязының айыыл чок байдал федералдыг албаны[d]
Эргези курлавыр офицери[d] биле подполковник[d]
Командылап турганы Россия Федерациязының чепсектиг күштери[d] биле Россия Федерациязының Чепсектиг күштериниң Дээди Кол командылакчызы[d]
Тулчуушкуннары
Ажыл чери
Commons-logo.svg Владимир Владимирович Путин Викишыгжамырда
Логотип Викитеки Викитекада Произведения

Владимир Владимирович Путин (1952 чылдың октябрьның 7, Ленинград, РСФСР, ССРЭ[6]) — Россияның политиктиг болгаш күрүне ажылдакчызы, амгы үеде Россия Федерациязының Президентизи, 2012 чылдың май 7-ден Россия Федерациязының Чепсектиг күштериниң дээди кол командылакчызы. Ооң мурнунда 2000 чылдың май 7-ден 2008 чылдың май 7-ге чедир Россияның президентизи турган, 1999—2000 база 2008—2012 чылдарда Россия Федерациязының Чазааның Даргазы турган. 2024 чылдың марттың 15-тен 17 хүннеринде Россияның президентизи албан-дужаалының соңгулдазынга ол дээш 87,28 % соңгукчулар боттарының үннерин бергени-биле, Россия Федерациязының президентизи апарган[7].

Ленинградтың күрүне университединин юриспруденция факультединиң доозукчузу. 1977 чылдан Ленинградтың болгаш Ленинград облазында ССРЭ-ниң КГБ-ниң Эргелелиниң истелге килдизинге ажылдап чораан. 1985 чылдан 1990 чылга чедир Герман Демократтыг Республикага ССРЭ-ниң совет даштыкы хайгыылынга албан хүлээлгезин күүседип турган. Ленинградка эглеип келгеш, ЛКУ-нуң ректорунуң дузалакчызы кылдыр ажылдаан, ооң соонда Ленинградтың хоорай чөвүлелинин даргазы Анатолий Александрович Собчактың чөвүлекчизи кылдыр ажылдап чораан. КГБ-ден 1991 чылдың август 20-де үнгеш, Санкт-Петербургтуң мэриязынга ажылын уламчылаан. 1996 чылда Санкт-Петербургтуң губернаторунга Собчак соңгутпайн баарга, Москваже көжүп чорупкан. Аңаа РФ-тиң президентизиниң херектериниң эргелекчизиниң оралакчызы кылдыр томуйлаткан. 1997 чылда Путин экономика эртемнериниң кандидады эртем чадазын чедип алган. РФ-тиң Федералдыг айыыл чок байдал албанының удуртукчузу база Айыыл чок байдал Чөвүлелиниң секретары турганының соонда 1999 чылдың августа РФ-тиң Чазааның даргазы апарган.

1999 чылдың декабрьның 31-де Россияның Президентизи Борис Ельцин дүжүлгезинден дүшкен соонда Владимир Путинни түр када президентиниң албан-хүлээлгезин күүседир кылдыр олуртуп каан. Россия Федерациязының Президентизи кылдыр бир дугаар 2000 чылдың март 26-да соңгуттурган, ооң соонда 2004 чылда катап соңгуткан, ооң соонда 2012 чылда база 2028 чылда соңгудуп турган. 2012 чылдың соңгулдаларының мурнунда президентиниң олудунга олурар хуусааны 4 чылдан 6 чыл чедир узаткан Конституцияже 2008 чылдың декабрь 30-ден чаартылгалар болган. Ооң соонда 2020 чылда Конституцияже киирттинген эдилгелер аайы-биле 2024 чылдың соңгулдаларынга база киржип болур эргелиг апарган[8].

Владимир Путинниң бирги президент хусаазында Россияның экономиказы экономиктиг реформалар соонда болгаш нефть биле газтың өртээ 5 катап өскениниң ачызында[9][10] чылдың-на ортумаа-биле 7 % өзүп олурган[11]. Ооң үезинде Россия Ийиги чечен дайынынга тиилеп үнген.

2008—2012 чылдарда Дмитрий Медведевтиң президентилеп турар үезинде Владимир Путин Чазак даргазы турар үеде Россияның шерииниң болгаш шагдаа чериниң реформаларын удуртуп чоруткан.

Images.png Даштыкы чурумалдар

2010 чылдың Бүгү Россияның чурттакчы чонунуң чизезиниң үезинде язы-сөөгүңер кым деп айтырыгга, ол бодун орус деп демдеглеткен[12].

Адазы — Владимир Спиридонович Путин (1911 чылдың февральдың 23 — 1999 чылдың августуң 2), Тверь губерниязының Тверь уездизиниң Поминово суурга төрүттүнген[13], 1933—1934 чылдарда суг адааның флодунга шериг албанын эрттирип турган[14], Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчизи[15][16]. Дараазында медальдар-биле шаңнаткан: «Дайынчы ачы-хавыяазы дээш», «Ленинградты камгалааны дээш», «Германияны тиилээни дээш». 1941 чылдан партия кежигүнү. Дайын соонда И. Е. Егоров аттыг Ленинградтың вагон тудар заводунга ажылдап турган. 1985 чылда I-ги чаданың Ада-чурт дайынының ордени-биле шаңнаткан[17].

Авазы — Мария Ивановна Путина (өгленир мурнунда Шеломова) (1911 чылдың октябрьның 17 — 1998 чылдың июльдуң 6)[18], Тверь губерниязының Тверь уездизиниң Заречье деп суурундан, Владимир Спиридонович-биле аңаа таныжып алганнар[13], база заводка ажылдап турган, Ленинградтың бүзээлээшкинин чурттап эрткен, «Ленинградты камгалааны дээш» деп медаль-биле шаңнаткан.

Чаш болгаш элээди үези

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Владимир Путин Москвага «Өлүм чок полк» акциязында ачазының чуруун тудуп алгаш кылаштап чораан үезинде, 2017 чылдың май 9

Владимир Путин 1952 чылдың октябрь 7-де Ленинградка төрүттүнген[19][18].

Владимир өг-бүлезинге үш дугаар оглу турган. Ооң ийи улуг акызы, Альберт биле Виктор, ооң төрүттүнер мурнунда-ла чок апарган[20].

Путиннерниң өг-бүлези Ленинградка Басков переулогунга коммуналдыг квартираның бир өрээлинге чурттап турганнар. Ол бажыңга Владимир ССРЭ-ниң КГБ-ге ажылдай бээринге чедир чурттап турган. Кара чажындан тура черле хайгыыл черинге ажылдаар күзелдиг турган.

1960—1965 чылдарда Путин сес чылдыг № 193 школага өөренип турган. Ооң соонда Ленинградтың № 281 ортумак школазынче кирип алгаш, ону 1970 чылда дооскан[14]. Сөөлгү коңга соонда Владимир бир дугаар Ленинградта болгаш Ленинград облазында ССРЭ-ниң КГБ-зиниң Эргелелинге барып, ынаар канчап ажылдап кирип алырынын дугайында айтырып чораан. Аңаа чугаалашкан соонда ханы гуманитарлыг билиглер чедип алырын аңаа сүмелээн.

1964 чылдан тура дзюдо барып турган, ооң тренерлери Анатолий Рахлин база Леонид Усвяцов[21]. Ленинградтың өске-даа спортсменнери-биле кады «Ленфильм» студиязынга каскадёр кылдыр киноларга киржип турган: «Ижорский батальон» база «Блокада»[22]Перейти к разделу «#Увлечения».

1970—1975 чылдарда ЛКУ-нуң юсуспруденция факультединге өөренип турган, аңаа СЭКП кежигүнү кылдыр кирген[23]. Өөренип турар үезинде бир дугаар Анатолий Собчакка душкан, ол үеде Собчак ЛКУ-га доцент кылдыр ажылдап турган[24].

Чазакка ажылдаар мурнунда карьеразы

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

ССРЭ-ниң КГБ органнарынга ажылы (1975—1991)[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

КГБ-ниң ажылдакчызының хууда херээнден чурук

1975 чылда ЛКУ-нуң юридиктиг факультедин дооскаш[25], КГБ-же ажылдаар кылдыр шилчиттирген[2]. Ынчан ол оперативтиг штабтың составының белеткел курстарын эрткеш, юстицияның улуг лейтенантызы эргелиг апарган[26].

1977 чылдың соонда ССРЭ-ниң КГБ Эргелелиниң Ленинград болгаш Лениград облазында истелге килдизинге хайгыыл талазынга ажылдап эгелээн[27]. 1979 чылда алды ай иштинде КГБ-ниң дээди школазынга билиг бедидер курстарын дооскан.

1984 чылда юстицияның майору эргелиг КГБ-ниң Кызыл туктуг институдунуң 1 чылдыг факультединге өөренгеш, «Даштыкы хайгыыл» мергежилин чедип алган, аңаа өөредилге салбырының старостазы турган богаш немец дыл өөренип турган[28].

1985—1990 чылдарда Путин Герман Демократтыг Республикага ажылдап чораан[26][28][29]. Путин Дрезден хоорайга ажылдап турган, олар колдуу Барыын Европада АКШ-тың эвилекчи чурттарын хайгыылга ап турганнар. Ол чурттар, ылаңгыя ФГР 1980 чылдарның ортан үезинде боттарының девискээринге ССРЭ-же көрүндүрген ортумак болгаш бичии ыракка ужуп чедер ракеталарны тургузуп турган[28].

Аңаа ажылдап турган үезин барымдаалап, Путинниң эргезин подполковник чедир болгаш албан-дужаалын килдис начальнигиниң улуг дузалакчызынга чедир депшиткен. Берлин ханазы дүшкен соонда, 1990 чылдың январьда Путин ГДР-де командировказын дооскаш, Ленинградка дедир чанып келген[28].

1991 чылдың августуң 20-де, Ленинграда хоорайның чагырыкчызы Собчак-биле кады ажылдаар дээш Путин,КГБ-ден чоруур билдириишкин бижип кааш чорупкан[28][30].

Санкт-Петербургка ажылы (1990—1996)[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1990 чылдың частан тура Путинниң кол албан-ёзу-биле ажылы Ленинградтың күрүне университединге ректору Станислав Меркурьевтиң дузалакчызы турган. Меркурьев чоорту Путинни Собчакка сүмелээн[31].

1990 чылдың майда Собчак Ленинград хоорайның улусчу депутаттар чөвүлелиниң даргазы кылдыр соңгуткан соонда Путин ооң чөвүлекчизи апарган.

1991 чылдың июнь 28-тен Собчак мэр апаарга, Путин Лениградтың чагыргазының даштыкы харылзаалар талазы-биле комитединиң даргазы апарган[32]. Помимо комитета по внешним связям, Путин руководил комиссией мэрии по оперативным вопросам[31].

1993 чылдан тура Собчак даштыкыже чоруур апарган үелеринде бодунуң орнунга оралакчы кылдыр Путинни арттырып каар апарган[33].

1994 чылдың мартта Путин Санкт-Петербург хоорайның чазааның даргазының бирги оралакчызы кылдыр томуйлаткан[33].

1996 чылдың чайынында Собчак мэр кылдыр катап соңгудуп шыдавайн барганы-биле, Путинниң Санкт-Петербургтуң чагыргазында ажылы төнген.

Москвага ажылы (1996—1999)[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1996 чылда Собчак соңгулдага уттуруп алган соонда Владимир Путин 1991 чылда ышкаш таксиге ажылдаар деп планнап турган[34]. Петербургтуң ооң мурнунда вице-мэри контр-адмирал Вячеслав Щербаковтуң чугаалааны-биле, Путинни соңгулдалар соонда Владимир Яковлевтиң администрациязынче чалаарга, ол дээрге өскерликчи чорук-тур дээш көңгүс ынаваан болуп турар.

Удаваанда Путин Москваже Россия Федерациязының Президентиниң херектериниң эргелекчизиниң оралакчызы ажылдаар кылдыр чалаттырган. Здесь он курировал юридическое управление и управление российской заграничной собственностью[35][36].

1997 чылдың март 26-да ПутинРоссия Федерациязының Президентизиниң Администрациязының удуртукчузунуң оралакчызы кылдыр томуйлаткан[35][37].

РФ-тиң Федералдыг айыыл чок байдал албанының директору. 1998 чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

ФСБ директору Владимир Путин. 1998 чыл

1998 чылдың май 25-те В. Б. Юмашевтиң саналы-биле Путин Президентиниң Администрациязынга бирги оралакчы апарган[38][39], ооң кол харыысалгазы — регионнар-биле ажыл турган. Ол үеде Путин Кремльде эң алдар-аттыг кижилерниң бирээзи турган[40].

1998 чылдың июль 28-те Путин ФСБ-ниң директору кылдыр томуйлаттынган[39][41].

1999 чылдың март 26-да Россия Федерациязының Айыыл чок байдал Чөвүлелиниң секретары апарган, ол үеде ФСБ-ниң директору болуп артпышаан турган[35].

1999 чылдың май эгезинде-ле Ельцин албан-дужаалын Путинге дамчыдар деп шиитпирлеп алган турган. Август 5-те Путин-биле ужуражылга үезинде Ельцин ону Россияның чазааның даргазы кылдыр томуйлаксап турарының дугайында чугаалаан[36].

Россияның Чазааның даргазы (август — декабрь 1999)

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Август 9-та Ельцин ФСБ директору Путинни Россияның Чазааның даргазының хүлээлгезин күүседир кылдыр олурткан[42][43]. Ол-ла хүн теледамчыдылгага чугаазының үезинде Путинни бодунуң салгакчызы кылдыр адаан[44].

Августуң 16-да Путинни Күрүне Думазы чазак даргаы кылдыр томуйлап бадылаан[45].

1999 чылдың декабрь 30-де Россияның кезек солун-сеткүүлдеринге Путинниң «Россия на рубеже тысячелетий» деп программалыг статьязы үнүп келген, ында ол чурттуң эрткен үезин, келир үеде чурттуң мурнунда салдынган сорулгаларны, бодунуң чуртка хамаарыштыр салып турар сорулгаларын бижээ[46][47].

Президентиниң хүлээлгелерин күүседип турган үези (1999 чылдың декабрьның 31 — 2000 чылдың майның 7)

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Владимир Путин, Александр Волошин база Кремльден чоруп турар Борис Ельцин.
1999 чылдың декабрьның 31

1999 чылдың декабрь 31-де Ельцин хуусаазы четпээнде албан-дужаалындан халашканы-биле Путин президент эрге-чагыргазының хүлээлгелерин хүүседип эгелей берген[47][48].

Россияның Президентизи кылдыр олуруп турар үезинде. Москва, 2000 чылдың май 7 мая

2000 чылдың март 26-да соңгулдалар үезинде Путин шупту соңгукчуларның 52,94 % үннерин чаалап алган[46].

Бирги болгаш ийиги президентилеп турган хуусаазында (2000—2008)

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

2000 чылдың майның 7-де Путин Россиянын президентизи дүжүлгезинге олурупкан[49]. 2000 чылдың май 17-де Михаил Касьяновту Россияның Чазак даргазы кылдыр томуйлаан[50].

2004 чылдың февраль 4-те Касьяновтуң чазаа дүшкен[51][52], ооң орнунга Чазак даргазы кылдыр Михаил Фрадковту томуйлаан[53].

2004 чылдың март 14-те Путин ийиги хуусаага Россияның президентизи кылдыр олурупкан, ол соңгукчуларның 71,31 % үннерин алган[54]. Албан-дужаалынга 2004 чылдың май 7-де олурупкан[55].

2007 чылдың сентябрьның 12-де Путин Фрадковтуң чазаан дүжүргеш[56], ооң орнунга чазак даргазы кылдыр Виктор Зубковту олурткан[57].

2008 чылдың май 7-де президент албан-дужаалын администрациязының баштыңы турган Дмитрий Медведевке дамчыткан[58].

Вторая чеченская война[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Владимир Путин Чеченяның баштыңы Ахмат Кадыров-биле. Ростов-на-Дону, 2000 чылдың ноябрьның 8

2000 чылдың чазын федералдыг шериглер Грозный хоорайны болгаш Чечен Республиканың колдуу девискээрин эжелеп алган. Федералдыг эрге-чагырганың талалакчылары Ичкерияның муфтийи Ахмат Кадыров база ооң оглу Рамзан Кадыров олар апарган. 2000 чылдың июньда Путин Ахмат Кадыровту Чечняның баштыңы кылдыр томуйлаан. 2003 чылдың мартта Чеченяга референдум эрткен соонда федералдыг хоойлу-дүрүмге дүгжүп турар конституция хүлээттинген[46] болгаш 2003 чылдың октябрьда Ахмат Кадыров республиканың баштыңы кылдыр томуйлаттынган. Ынчалза-даа 2004 чылдың майда ол терактыга чок болган. Ооң оглу Рамзан Кадыров 2007 чылдың апрельде республиканын баштыңы апарган.

Ийиги чечен дайыны албан-ёзузу-биле 2009 чылдың апрель 16-да КТО режиминиң соксааны-биле төнген[59][60].

Политиктиг системаны чаартканы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

2000 чылдың майда Путин регионнарның хоойлу-дүрүмүн Россияның федералдыг хоойлузунга дүүштүр кылырын чедип алыры-биле улуг ажылды чорудуп эгелээн.

Чурттуң конституция-политиктиг системазынга хамаарышкан эң улуг чаартылга Федерация Чөвүлелиниң кежигүннериниң тургустунарынга хамааржыр, ооң аайы-биле ооң мурнунда албан-дужаалының аайы-биле регионнарның баштыңнары болгаш хоолу тургузар органның даргалары Федерация Чөвүлелиниң кежигүнү боор турган болза, чаартылгалар аайы-биле томуйлаттырар төлээлерден тургустунар апарган. Олар Федерация Чөвүлелинге доктаамал ажылдаар болгаш оларның бирээзин губернатор бирээзин хоойлу тургузар орган шилиир апарган. Ооң-биле чергелештир 2000 чылдың сентябрьда президентиниң чанынга чөвүлээр орган — Россияның күрүне чөвүлели тывылган, ооң кежигүннери регионнарның баштыңнарындан тургустунар кылдыр кылып каан[46].

2004 чылдың сентябрь 13-те Бесланга болган теракт соонда Путин регионнарның баштыңнарын соңгуурун болбас кылдырган. Ол базымның кол утказы федералдыг болгаш регионалдыг эрге-чазактың аразында кады ажылдажылганы үре-түңнелдиг болурун чедип алыры, терроризм-биле демиселди күштелдирери. 2004 чылдың декабрьда чаа хоойлу хүлээттинген, ооң аайы-биле регионнарның баштыңнарын хоойлу тургузар орган Президентиниң киирген кордакчыларындан бир кордакчыны шилип алыр апарган[46]. 2005 чылдың марттан тура регионнарның баштыңнарын «бүзүрелди чидиргени дээш» ажылындан үндүрүптер апарган[46].

Путин Кызылда, Тыва Республика, 2007 чылдың август 15

2005 чылдың чазын Күрүне Думазынче соңгулдалар дугайында чаа хоойлу хүлээттинген, оон аайы-биле Күрүне Думазынче чүгле партия даңзызы-биле кирер апарган. Федералдыг хоойлуже регионнуң соңгулдаларынга тиилээн партия Россияның президентизинге губернаторга олурар кижизин сүмелеп болур апарган. Колдуунда ол эргени «Чаңгыс эптиг Россия» партиязы чаалап ап турган. Ынчангаш губернаторлар партияже мөөңү-биле кирип эшелээн.

Эрге-хоойлу камгалаар органнарда чаартылгалар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

2000 чылда Путин президентиниң айтыышкыны-биле шүүгү системазын экижидер талазы-биле ажылчын бөлүк тургустунган. Ооң соонда чылда шүүгү системазын чаартыр талазы-биле кезек үндезин хоойлулар хүлээттинген.

2001 чылдың декабрьда Путин чаа Россия Федерациязының Кеземче херээниң чорудулгазының хоойлузун бадылаан, 2002 чылдың июльда Россия Федерациязының Арбитраж херектер чорудулгазының хоойлузун, ноябрьда Россия Федерациязының Хамааты херектер чорудулгазының хоойлузун бадылаан[61].

2007 чылдың июньда Прокуратураның истелге комитедин тургузарының дугайында хоойлуну бадылаан, ооң-биле истелге органнары болгаш прокуратура органнары бот-боттарынга хамаарышпас ийи аңгы органнар апарган[62], а 2011 чылда РФ-тиң истелге комитеди прокуратураның структуразындан аңгылаттынган болгаш аңгы федералдыг албан чери апарган.

2013 чылдың июнь 21-де Путин Дээди болгаш Дээди арбитражтыг шүүгү черлерин каттыштырар дугайында санал киирген, ындыг чаартылга киирерде РФ-тиң Конституциязынче эдилгелер киирери негеттинген[63]. 2014 чылдың август 6-да Россияның чаа Дээди шүүгү чери бодунуң ажыл-чорудулгазын эгелээн[64].

1999—2000 чылдарда болгаш 2008 чылдан 2012 чылда — Россия Федерациязының Чазак даргазы турган. РФ-тиң Федералдыг айыыл чок чорук албанының директор (1998—1999 чч), 1999 чылда РФ-тиң Айыыл чок чорук Чөвүлелиниң бижээчи албан-дужаалын күүседип турган. Ленинградтың Күрүне Университединиң хоойлу-дүрүм факультединиң доозукчузу.

1999 чылда декабрьның 31-де РФ-тиң президентизи Борис Ельцинниң шиитпири-биле РФ-тиң президент хүлээлгезин түр када күүседир кылдыр В. В. Путинни томуйлаткан. 2000 чылдың март 26-да РФ-тиң президентизи кылдыр соңгудуп алган. 2004 биле 2012 чылдарда күрүне баштыңының албан-дужаалгазынга база катап чонга соңгудуп алган.

Курлавыр полковниги (1999). Россия Федерациязының 1-ги чергениң чиңгине күрүне чөвүлекчизи (1997). Экономика эртемнериниң кандидады (1997). Самбо (1973) биле дзюдо (1975) спортунуң мастери[65], Россияның самбога алдарлыг тренери (1998). Немец[66][67] биле англи дылга хостуг чугааланыр[68].

Владимир Путин биле Людмила Шкребневаның кудазы 1983 чылда болган.

1983 чылдың июль 28-те 30 харлыг Путин 25 харлыг Людмила Александровна Шкребневага өгленген. Ийи уругларлыг: Мария (1985 чылдың апрель 16-да Ленинградка төрүттүнген) биле Катерина (1986 чылдың август 31-де Дрезденге төрүттүнген).

2013 чылдың июнь 6-да «Россия-24» телеканалының интервьюзунга Владимир биле Людмила Путиннер ийи таланың шиитпири-биле чарлыышкынның дугайында чарлааннар. Чарлыышкын боду, Путинниң парлалга-бижээчизи Д. Песковтуң тайылбыры-биле алырга, 2014 чылдың март айның үезинде билщдириишкин киирген.

Владимир Путин 2007 чылда американың «Time» сеткүүлүнүң саналы-биле «Чылдың кижизи» деп адаттынган[8].

2013, 2014, 2015 болгаш 2016 чылдарда Путин Американың «Forbes» сеткүүлүнүң саналы-иле делегейниң эң күчүлүг кижилериниң даңзызын удуртуп турган[8].

Дыка хөй российжи болгаш даштыкы академиялар болгаш университеттерниң хүндүлүг доктору[8].

Улуг Петр аттыг национал хөй-ниити шаңналының (2001), «Православ чоннарның чаңгыс демин быжыглаар талазы-биле шылгараңгай ажыл-чорудулгазы дээш» премияның (2002), Андрей Первозванный премиязының «бүзүрел болгаш шынчы чорук дээш» (2004), Конфуций аттыг шаңналдың (КУР, 2011), бүгү делегейниң этноспорт федерациязының лидер чоруу дээш премияның[69] болгаш оон-даа хөй делегей шаңналдарының лауреады[8].

2024 чылдың чазын Чечен Республиканың Гудерместе Россияның спецназ университедин Путинниң ады-биле адаан[70][71].

Бүгү Россияның хөй-ниитиниң санал-оналын шинчилээр төптүң (ВЦИОМ) медеглээни-биле, 2025 чылдың февраль 3-9-те опрос үезинде Владимир Путинге бүзүрел дугайында дорт айтырыгга респондентилерниң 78,3% хуузу эки харыылаан[72].

Воинское звание и классный чин

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
  • Курлавырның полковниги (1999 чыл)[73][74]
  • 1-ги класстың Россия Федерациязының күрүнениң бүрүн чөвүлекчизи (1997 чылдың апрель 3)[75]
  1. «Отстояла вахту»: Владимир и Людмила Путины объявили о разводе // Forbes.ru. — 2013. — 6 июньнуң. Архивировано из первоисточника 25 февральдың 2023.
  2. 1 2 Геворкян Н. П., Тимакова Н. А., Колесников А. И. От первого лица. Разговоры с Владимиром Путиным. — Вагриус, 2000. — ISBN 5-264-00257-6.
  3. Путин Владимир Владимирович (ru) // Аргументы и факты : газета. Архивировано из первоисточника 4 декабрьның 2013. (6 январьның 2013)
  4. http://kremlin.ru/structure/president/presidents
  5. http://www.rbc.ru/society/08/05/2017/590fffe39a7947866e52b760
  6. Ошибка: не задан параметр |заглавие в шаблоне {{публикация}}. — Lenta.ru.  (12 апрельдиң 2015)
  7. Итоговый результат Путина на выборах главы государства составил 87,28%. Хынаан 21 марттың 2024.
  8. 1 2 3 4 5 ТАСС, 7 октября 2021. Биография Владимира Путина
  9. Putin: Russia’s Choice, (Routledge 2007), by Richard Sakwa, Chapter 9.
  10. Judah, Ben, Fragile Empire: How Russia Fell In and Out of Love with Vladimir Putin, Yale University Press, 2013, p. 17
  11. Kramer, Andrew E.. Pessimistic Outlook in Russia Slows Investment, and the Economy (18 February 2020).
  12. Колесников, А. Владимиру Путину дали семейный номер : Семья премьера прошла перепись населения : [арх. 4 майның 2019] // Коммерсантъ. — 2010. — № 193/П [4493] (18 октябрь). — С. 5.  (12 апрельдиң 2015)
  13. 1 2 В КОРНЯХ У ПРЕЗИДЕНТА. www.mk.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  14. 1 2 От первого лица, 2000, Гл. «Сын».
  15. Память народа :: Документ о награде :: Путин Владимир Спиридонович, Медаль «За боевые заслуги»  (чедимчок шөлүг — төөгү). pamyat-naroda.ru.
  16. Путин Владимир Спиридонович 1911 г. р : [арх. 14 октябрьның 2014] // Подвиг народа в Великой Отечественной войне 1941–1945 гг : Электронный банк документов.  (12 апрельдиң 2015)
  17. Документ о награде: Путин Владимир Спиридонович, Орден Отечественной войны I степени. pamyat-naroda.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү). «Память народа».
  18. 1 2 ПУТИНА Мария Ивановна это. politike.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  19. Цитата чазыы: Неверный тег <ref>; для сносок :1 не указан текст
  20. Медведев, 2007.
  21. Профессор Д. Момот о В.В. Путине и их тренере Усвяцове Л.И ~ Проза (Быль). www.chitalnya.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 24 сент. 2022 г..
  22. Путин в кино: почему не сложилась карьера актёра. Как каскадёр Владимир Путин снимался на «Ленфильме» в 1970-х  (чедимчок шөлүг — төөгү). Gazeta.ru (2017-12-14).
  23. От первого лица, 2000, Гл. «Студент».
  24. Путин Владимир Владимирович. Выпускники — Исполнительная власть  (чедимчок шөлүг — төөгү). Юридический факультет Санкт-Петербургского университета. Архивтээн 2013 августуң 13.
  25. Цитата чазыы: Неверный тег <ref>; для сносок :2 не указан текст
  26. 1 2 Биография Владимира Путина  (чедимчок шөлүг — төөгү). Российская газета (2008-11-18).
  27. АИФ: Владимир Путин объяснил свои амбиции на президентство  (чедимчок шөлүг — төөгү). Аргументы и факты, 18.10.2011.
  28. 1 2 3 4 5 «Путин». Фильм Андрея Кондрашова. Часть 2  (чедимчок шөлүг — төөгү). Телеканал «Россия 1» (2018-03-19).
  29. Роман Шлейнов. Николай Токарев: путь от КГБ до «Транснефти»  (чедимчок шөлүг — төөгү). Ведомости (2013-02-11).
  30. Путин и Золотов рассказали о своём участии в событиях августа 1991 года  (чедимчок шөлүг — төөгү). Росбизнесконсалтинг (2018-05-22).
  31. 1 2 Биография Владимира Владимировича Путина. www.gazeta.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү) (2001-02-27).
  32. *Распоряжение мэра Ленинграда от 28 июня 1991 года № 15-р «Об образовании комитете по внешним связям»
  33. 1 2 *Биография Владимира Владимировича Путина Архивная копия от 6 марттың 2018 на Wayback Machine // Газета.ру, 27.02.2001
  34. Вести.Ru, 15 марта 2018. Путин планировал работать таксистом в Петербурге  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  35. 1 2 3 Владимир Владимирович Путин. Биография  (чедимчок шөлүг — төөгү). Официальный сайт Президента России.
  36. 1 2 Рой Медведев, «Два президента. Борис Ельцин и Владимир Путин (К выходу в свет книги Б. Н. Ельцина „Президентский марафон“)» Архивная копия от 5 майның 2011 на Wayback Machine
  37. Юмашев рассказал, как Путин получил работу в Кремле. «Коммерсантъ»  (чедимчок шөлүг — төөгү) (22 нояб. 2019 г.).
  38. Указ Президента Российской Федерации от 25.05.1998 г. № 575. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  39. 1 2 Владимир Путин: у меня большой опыт работы в КГБ СССР (ru). Коммерсант  (чедимчок шөлүг — төөгү) (1998-07-30).
  40. Кремлёвская чистка Архивная копия от 25 майның 2008 на Wayback Machine // Коммерсантъ, 26.05.1998
  41. Указ президента России от 25.07.1998 № 886 «О Путине В. В.»  (чедимчок шөлүг — төөгү). Архивтээн 2011 июньнуң 3.
  42. Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1011. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  43. Указ Президента Российской Федерации от 09.08.1999 г. № 1012. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  44. Телеобращение Ельцина: полный текст. gazeta.lenta.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  45. [1] Архивная копия от 14 ноябрьның 2021 на Wayback Machine Результаты голосования
  46. 1 2 3 4 5 6 Цитата чазыы: Неверный тег <ref>; для сносок внутр не указан текст
  47. 1 2 Барсенков А. С., Вдовин А. И., «История России. 1917—2007» — М.: Аспект Пресс, 2008 — стр. 768
  48. Президент России Борис Ельцин, объявив сегодня о своей отставке с поста главы государства, возложил исполнение обязанностей президента на председателя Правительства Владимира Путина Архивная копия от 28 июньнуң 2021 на Wayback Machine // Официальный сайт президента России, 31 декабря 1999
  49. Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2000  (чедимчок шөлүг — төөгү). Архивтээн 2016 марттың 5.
  50. Указ Президента Российской Федерации от 17.05.2000 г. № 861. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  51. Указ Президента Российской Федерации от 24.02.2004 г. № 264. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  52. Операция "Чистые головы". Коммерсантъ  (чедимчок шөлүг — төөгү) (1 мар. 2004 г.).
  53. Указ Президента Российской Федерации от 05.03.2004 г. № 300. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  54. Владимир Путин лидирует на выборах президента России. /www.putin2004.ru. Хынааны 24 сент. 2022 г..
  55. Вступление Владимира Путина в должность президента России //Москва, Кремль 7 мая 2004  (чедимчок шөлүг — төөгү). Архивтээн 2015 октябрьның 2.
  56. Указ Президента Российской Федерации от 12.09.2007 г. № 1184. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  57. Указ Президента Российской Федерации от 14.09.2007 г. № 1202. kremlin.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  58. Выступление Владимира Путина на церемонии вступления Дмитрия Медведева в должность президента России  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  59. Вторая чеченская война официально завершена (ru)  (чедимчок шөлүг — төөгү). РИА Новости (2009-04-16).
  60. Хроника второй чеченской войны (ru)  (чедимчок шөлүг — төөгү). КоммерсантЪ (2015-09-30).
  61. В.Путин подписал Гражданский процессуальный кодекс РФ и закон о введении его в действие // правовой дайджест СМИ Санкт-Петербурга. www.kadis.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 24 сент. 2022 г..
  62. При Генпрокуратуре создан Следственный комитет — Борис Ямшанов — «Следствие поправок» — Российская газета — Владимир Путин подписал закон, поставивший …  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  63. В. Путин предложил объединить Верховный и Высший арбитражный суд :: Общество :: Top.rbc.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү). Архивтээн 2013 июньнуң 24.
  64. Судный день  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  65. Владимир Путин — Президент России
  66. Путин считает, что немецкий язык больше отличается точностью, а русский - изяществом. ТАСС (2016-01-12). Хынааны 2016 августуң 1.
  67. Эдуард Футурье. Германский политик: Путин говорит по-немецки так же хорошо, как я. Ридус (2016-04-14). Хынааны 2016 августуң 1.
  68. Песков рассказал, на каких языках общаются лидеры "нормандской четверки". РИА Новости. Хынааны 2016 октябрьның 22.
  69. Путин стал лауреатом премии за лидерство Всемирной федерации этноспорта. Награду за него получил Дегтярев
  70. РБК, 29 октября 2024. Кадыров приехал в атакованный дронами университет спецназа в Гудермесе
  71. Абдулла ШАКИРОВ. Университет спецназа в Гудермесе назвали именем Владимира Путина (ru). kp.ru - (2024-02-20).
  72. ВЦИОМ: о доверии Путину заявили 78,3% опрошенных россиян (2025-02-14). Хынаан 14 февральдың 2025.
  73. Аргументы и Факты: новости России и мира. aif.ru  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  74. Полковник из запаса. «Коммерсантъ»  (чедимчок шөлүг — төөгү) (10 авг. 1999 г.).
  75. Указ Президента Российской Федерации от 3 апреля 1997 года № 285 «О присвоении квалификационных разрядов федеральным государственным служащим Администрации Президента Российской Федерации»  (чедимчок шөлүг — төөгү). Архивтээн 2011 октябрьның 20.