Август
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2025 чыл |
Август (лат. augustus — «Октавиан Августуң айы», «өндүр улуг») — юлиан болгаш григориан календарьлар аайы-биле чылдың сес дугаар айы, бурунгу рим календарь аайы-биле чылдың 6 дугаар айы. Чылдың 31 хонуктуг чеди айының бирээзи. Ортумаа-биле ол бөмбүрзектиң Соңгу чартыында чайның адак айы, а Мурнуу чартыында кыштың адак айы болуп турар.
Бойдустуң болуушкуннары
Россияның ортаа кезээнде август айда чайның чылыы база күстүң соогу билдинип турар боор. Хүн дурту кыскалап турары эскертинип, дүнелер соок апарып, хемнер, хөлдерде суг соок апаар. Ортумак температура ай эгезинде +18 °С-тан, а ай төнчүзүнде +14 °С чедир бадар; августуң сөөлгү беш хонуу күске хамааржыр кылдыр санаттынар[1].
Августа кыштаткан көк-тараа база арбайның ажаалдазы төнер, кыштаар көк-тарааны тарыыр. Инек-караа, кызырак-караа, мыжыраш-кат чыыр үе, согуна база кош-согуна ажаар үе[1].
Августа кезек куштар чылыг чурттарже ужуп чоруур: сыгырга, стриж, айлаң-куш[1].
Төөгүзү болгаш этимологиязы
Баштай август айны «секстилий» (от лат. Sextilis — алды дугаар) деп адаар турган, ол 29 хонуктуг турган. Юлий Цезарь рим календарьны эдип тура, бистиң эрага чедир 45 чылда ийи хонукту каткан[2].
Амгы адын август рим император Октавиан Августка тураскаадып, бистиң эрага чедир 8 чылда алган. Senatus consultum деп үндезин дөсте Октавиан бо айны Египетти эжелеп алганындан эгелээш элээн хөй тиилелгелерни чедип алганын барымдаалап шилип алганын айыткан[3]. Ындыг алдар-хүндүнү ооң мурнунда Юлий Цезарь база четтирген, ооң ады-биле июль айны адаан.
Дыка нептерээн тоолчургу чугаа аайы-биле баштай «секстилий» 30 хонуктуг турган, оон Октавиан Август Юлий Цезарьның ады-биле адаан айның хонуктарындан эвээш эвес боор кылдыр 31 хонук чедир узаткан. Четпес хонкуту февральдан алган, ынчангаш ол анаа чылдарда чүгле 28 хонуктуг апарган[4]. Ындыг-даа болза бо теорияны буура шаап турар дыка хөй барымдаалар бар. Чижээлээрге, Октавианның реформазының мурнунда-ла Варроннуң бистиң эрага чедир 37 чылда бижип турганы-биле 31 хонуктуг секстилий египет папируста бистиң эрага чедир 24 чылда, а 28 хонуктуг февраль бистиң эрага чедир 12 чылда үнген Fasti Caeretani деп календарьда бижиттинген[5]
Тыва дылда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Тыва дылда чайның адак айын орус дылдың аайы-биле «август» деп адап турар, ынчалза-даа чугаада болгаш литературада «сес ай» деп база адап турар. Ындыг чаңчыл япон болгаш кыдат дылдарда база бар. Чөөн чүк улузунуң санаашкыны-биле он ийи чылдың адын адаан амытаннар аттары-биле база айлар аттарын адап чораан: августу «хой айы» деп адаар. Оон чылдың эргилдезиниң аайы-биле «чайның адак айы» деп база адаар. Тожу тывалары чылдың айларын база тускай адаар чаңчылдыг.
Өске дылдарда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
[[Файл:Serebryakova Harvest 1915.jpg|мини|справа|250px|«Жатва» (З. Е. Серебряковой, 1915 ч.) Фин дылда апрельди elokuu деп, тодаргайлаарга «хлеб айы» дээн, августа шөлдерде тараа ажаалдазы доостур үе[6]. чех дылда — srpen, «серп» деп сөстен. украин дылда — серпень, Хорват дылда — kolovoz «колея» деп сөстен. Түрк дылдарда — Тамыз/Tamyz, араб дылда Сүмбіле/Sumbile (Сириус сылдыстың ады-биле).
Байырлалдар
- Августуң 1 — Россияда Инкассатор хүнү; Бирги делегей дайынынга когарааннарның сактыышкын хүнү.
- Августуң 2 — Россияда Агаар-десант күштериниң хүнү.
- Августуң 6 — Россияда Демир-орук шериглериниң хүнү; Бүгү-делегейниң атомнуг чепсекке удур демисел хүнү.
- Августуң 9 — Россияда шериг алдар хүнү.
- Августуң 12 — Россияның шериг-агаар күштериниң хүнү.
- Августуң 13 — Бүгү делегейде солагай улус хүнү.
- Августуң 15 — Тыва Республиканың хүнү
- Августуң 22 — Россия Федерациязының күрүне тугунуң хүнү.
- Августуң 23 — Россияның шериг алдар хүнү — Курск тулчуушкуну.
- Августуң 27 — Россияның кино хүнү.
«Чылып турар» байырлалдар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1-ги улуг-хүн — Россияда Демир-орук ажылдакчыларының хүнү.
- 2-ги суббота — Россияда Физкультурник хүнү.
- 2-ги улуг-хүн — россияда Тудугжулар хүнү.
- 3-кү улуг-хүн — Россияның агаар флодунуң хүнү.
- 4-кү улуг-хүн — Россияда Шахтёрлар хүнү в России.
Демдеглелдер
- ↑ 1 2 3 В. Д. Грошев «Календарь российского земледельца (народные обычаи и приметы)», — М: МСХА, 1991, С. 41. ISBN 5-7230-0074-8
- ↑ Август, месяц // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ Year of Julius Caesar, A Dictionary of Greek and Roman Antiquities (1890), William Smith, LLD, William Wayte, G. E. Marindin, Ed. (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ Август — восьмой месяц Григорианского календаря. (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2010 сентябрьның 20.
- ↑ Roscoe Lamont, «The Roman calendar and its reformation by Julius Caesar» Архивная копия от 18 январьның 2012 на Wayback Machine, Popular Astronomy 27 (1919) 583—595. Sacrobosco’s theory is discussed on pages 585—587.
- ↑ Финские названия месяцев на finnish.ru (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2011 октябрьның 30. Архивтээн 2011 октябрьның 16.
Шөлүлгелер
- Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. Статья Витковского В. В.