Сундуй Түлүш Навачыган оглу
| Сундуй Түлүш Навачыган оглу | |
|---|---|
| тыв. Сундуй Түлүш Навачыган оглу | |
| Төрүттүнгенде ады | Түлүш Навачыган оглу Сундуй |
| Төрүттүнген ай-хүнү | 15 октябрь 1920 |
| Төрүттүнген чери | Чаа-Хөл, Улуг-Хем кожуун, Урянхай край |
| Мөчээн ай-хүнү | 27 июнь 2004 (83 хар) |
| Мөчээн чери | Чаа-Хөл, Чаа-Хөл кожуун, Тыва Республика |
Сундуй Түлүш Навачыган оглу (төрүттүнгенде ады — Түлүш Навачыган оглу Сундуй, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчизи, тыва эки турачы эскадроннуң 2-ги взводунуң командылакчызының дузалакчызы гвардейжи старшина, ССРЭ-ниң 3-кү чаданың Алдар ордениниң (1985), 2-ги чаданың Ада-чурттуң Улуг дайынының ордениниң (1985), ТАР-ның күш-ажыл ордениниң (1944) эдилекчизи[1].
Допчу намдары
Сундуй Андрей Навачыган оглу 1920 чылдың октябрьның 15-те Чаа-Хөлге төрүттүнген.
1940-1941 чылдарда ТАР-ның Иштики херектер яамызының ОПО-га өрт өжүрер талазынга ажылдап турган.
1941-1943 чылдарда Тыва Арат Революстуг Шеригге старшина эргелиг шериг албанын эрттирип турган.
Ада-чурттуң улуг дайынынга киржилгези
Тыва Арат Революстуг Намның Төп комитединиң секретариадының 1943 чылдың август 25-тен шиитпири-биле 1-ги тыва эки турачы отрядтың 2-ги взводунуң командылакчызының дузалакчызы кылдыр томуйлаткан.
Тыва Арат Республикадан тыва эки турачылар отряды Барыын фронтунуң 6-гы аъттыг корпузунуң Морозов аттыг 8-ки гвардейжи аъттыг Ровно дивизиязының 31-ги гвардейжи аъттыг полкунуң составынче 4-кү эскадрон кылдыр кирген. Ооң составында 1000 километр орук чок черге 45 хонук дургузунда агаар-бойдус талазы-биле кончуг берге байдалдарда чоруп келген. Марш үезинде тывалар кижи-даа, аът-даа талазы-биле чидириг чок турган. Тыва чылгычылар походка шыдамык чоруун көргүскеннер.
1944 чылдың январьның 29-та 4-кү эскадроннуң тыва аъттыг шериглери Украин ССР-ниң Ровно облазының Деражно суур дээш тулчуушкуннарга баштай киришкен болгаш халдаашкынга төлептиг үлегер-чижекти көргүскен.
Ровно дээш тулчуушкунга взводунуң командылакчызы Дончут Куулар чок болурга, Сундуй арткан дайынчыларын халдаашкынче көдүрүп, командылалды бодунуң холунга алган. Ровно дээш тулчуушкун үезинде аар балыглангаш, чок болган деп санаттынып база турган.
Дайын соонда
Дайын соонда чанып келгеш, 1944-1945 чылдарда Тыва Автономгу Областьтың Таңды кожуунунга Иштики херектериниң Улустуң Комиссариадының салбырынга начальниктеп ажылдап турган.
1945 чылда аңаа шагдаа ажылдакчызы кылдыр ажылдай берген.
Ооң соонда 1964 чылга чедир нам школазынга өөренип, намга аңгы-аңгы харыысалгалыг эрге-дужаалга ажылдап чораан.
1964-1969 чылдарда Улуг-Хем кожууннуң шагдаа черинге участок шагдаазы кылдыр ажылдап чораан.
Дүндүлүг дыштанылгаже үнгеш, Чаа-Хөлге чурттап чораан. 2004 чылдың июнь 27-де чок болган.
Сактыышкын
Сундуй Түлүштуң ады-биле Чаа-Хөл суурда кудумчу адын адаан, ол кудумчуга чурттап турган[2].
Шаңнал-макталдары
• ССРЭ-ниң 3-кү чаданың Алдар ордениниң (1985),
• 2-ги чаданың Ада-чурттуң Улуг дайынының ордениниң (1985),
• ТАР-ның Күш-ажыл ордениниң (1944),
• «Кур черлерни сайзыра дээш» деп медаль (1956)[3].
Литература
• Сундуй М. Б. Эки турачы аъттыг эскадрон. Кызыл: Тываның ном үндурер чери, 1989.
• СУНДУЙ Андрей Навачыганович / Урянхайско-тувинская энциклопедия. II том (Л-Я). Под общей ред. Шойгу С. К., отв. ред. Бичелдей К. А. Кызыл: «Мир тувинцев», 2021. С. 368.
• Ойдупаа А.А. Тувинцы-добровольцы, участвовавшие в боях Великой Отечественной войны из Улуг-Хемского кожууна
Демдеглелдер
Шөлүлгелер
• Постановление Правительства Республики Тыва О списках участников Великой Отечественной войны 1941—1945 годов, призванных из Тувинской Народной Республики
• Сундуй М. Б. Добровольный кавалерийский эскадрон
• Сундуй Тулуш Навачыганович