Чөөн-Хемчик кожууну

Рувики деп сайттан

Чөөн-Хемчик кожуун

Файл:Чайлагда аныяктар.JPG
Адар-Төш, Чөөн-Хемчик.
Файл:Чайлаг.JPG
Адар-Төш. Чайлаг. Чөөн-Хемчикте

Чөөн-Хемчик кожуунуРоссия Федерациязында Тыва Республиканың муниципалдыг кезээ.

Административтиг төвү — Чадаана хоорай. Чурттакчы чонунуң саны 19 890 кижи (2017).

Шөлү – 2169,13 км2. Национал тургузуу – тывалар. Шажынчы тургузуу – сарыг шажынчы. Куржаг шагы – MSK+4 (UTC+7).

Ыдык ырызы

Чөөн-Хемчик кожуунунуң ыдык ырызы. Сөзү – Куулар Н. Х., аялгазы – Түлүш Б-М. И.

Буурул Хемчик үе-дүптен агып баткан
Буруңгудан ноян беглер баштап келген
Алызындан төре херээн тургускулаан
Алдыы, Үстүү хүрээлерлиг Чөөн-Хемчик.

Үжүк-бижик төре херээн
Үндезилээн Чөөн-Хемчик.

Алдын-мөңгүн хөмүр-даштыг эртинелиг
Арбай-тараа чалгып чыдар ховуларлыг,
Арат чону ажыл-ишчи, арбын малдыг,
Алдар аттыг маадырларлыг Чөөн-Хемчик.

Маңнык-торгу хээлиг хептиг
Маадыр чоннуг Чөөн-Хемчик.

Черни-дээрни сиртиледир девип турар
Күчүтеннер, арзылаңнар мөгелерлиг
Чүглүг куш дег, чарыштарга эртип келир
Чүгүрүктер чурту болган Чөөн-Хемчик.

Улус-чону чоргаар омак,
Улуг иште Чөөн-Хемчик.

Кожуун сүлдези

Тус чүүл дараазында айтыгда: Чөөн-Хемчик кожуунунуң сүлдези.

География

Чөөн-Хемчик кожууну республиканың барыын талазында турар. Ооң кызыгаары: барыын чүкте соңгу — Барыын-Хемчик кожуун, чүкте — Сүт-Хөл кожуун, чөөн чүкте — Чаа-Хөл кожуун, мурнуу чүкте — Өвүр кожуун. Чериниң шөлү — 6484,56 км².

Төөгүзү

XVIII векте Даа кожууну тургустунган. Кожуунну Чөөн-Хемчик деп 1929 чылда эде адаан. «Дзун» деп сөс моол дылдан «чөөн» деп сөстен илерээн.

Девискээри

Чөөн-Хемчик кожууннуң административтиг төвү — Чадаана хоорай. Кожуунда 11 суму бар.

  1. Баян-Тала сумузу, төп сууру Баян-Тала;
  2. Чадаана сумузу, төп сууру Бажың-Алаак;
  3. Ийме сумузу, төп сууру Ийме;
  4. Теве-Хая сумузу, төп сууру Теве-Хая;
  5. Хорум-Даг сумузу, төп сууру Хорум-Даг;
  6. Хайыракан сумузу, төп сууру Хайыракан;
  7. Хөндергей сумузу, төп сууру Хөндергей;
  8. Чыраа-Бажы сумузу, төп сууру Чыраа-Бажы;
  9. Чыргакы сумузу, төп сууру Чыргакы;
  10. Элдиг-Хем сумузу, төп сууру Элдиг-Хем;
  11. Шеми сумузу, төп сууру Шеми.

Сураглыг кижилер

Кожуунга төрүттүнген улус

Үндезини

  1. Чөөн-Хемчик кожуунунуң чагырга чериниң сайтызы.
  2. Чөөн-Хемчик кожууну Тыва Республика чазааның сайтызында.
  3. Тыва чуртунда кожуун, суму чизези.