Кечил-оол Түлүш Балдаң оглу

Шынзыттынган чүүл

Кечил-оол Түлүш Балдаң оглу
тыв. Кечил-оол Түлүш Балдаң оглу
Төрүттүнгенде ады	Түлүш Балдаң оглу Кечил-оол
Төрүттүнген ай-хүнү	23 июнь 1914(1914-06-23)
Төрүттүнген чери	Кыйыг, Улуг-Хем, Урянхай край
Мөчээн ай-хүнү	1945 июньнуң 10(1945-06-10) (30 хар)
Чурту	ССРЭ
Шаңналдары база премиялары

Кечил-оол Түлүш Балдаң оглу (Төрүттүнгенде ады - Түлүш Балдаң оглу Кечил-оол, Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчизи, тыва эки турачыларның аъттыг шерииниң командири, гвардияның капитаны, Совет Эвилелиниң Маадыры (1990), ССРЭ-ниң Ленин ордениниң (1990), Кызыл Тук ордениниң (1944), ТАР-ның ордениниң (1944) эдилекчизи.

Допчу намдары

Түлүш Кечил-оол 1914 чылдың июнь 23-те Урянхай крайның Улуг-Хемниң Хайыракан сумузунуң Кыйыг деп черге төрүттүнген.

Тамбов хоорайга аъттыг шериг училищезинге өөренип турган. Университетти чедиишкинниг дооскаш, 1939 чылда төрээн Тывазынче чанып келгеш, Тыва Арат Революстуг Шеригге офицер апарган. Кечил-оол 1942 чылда Москвага дээди офицер училищезинге өөренип турган.

Ада-чурттуң улуг дайынынга киржилдези

Тыва Арат Революстуг Намның Төп комитединиң секретариадының 1943 чылдың август 31-ден шиитпири-биле 1-ги тыва эки турачы отрядтың командылакчызы кылдыр томуйлаткан.

Тыва Арат Республикадан тыва эки турачылар отряды Барыын фронтунуң 6-гы аъттыг корпузунуң Морозов аттыг 8-ки гвардейжи аъттыг Ровно дивизиязының 31-ги гвардейжи аъттыг полкунуң составынче 4-кү эскадрон кылдыр кирген. Ооң составында 1000 километр орук чок черге 45 хонук дургузунда агаар-бойдус талазы-биле кончуг берге байдалдарда чоруп келген. Марш үезинде тывалар кижи-даа, аът-даа талазы-биле чидириг чок турган. Тыва чылгычылар походка шыдамык чоруун көргүскеннер.

1944 чылдың январьның 29-та 4-кү эскадроннуң тыва аъттыг шерии Украин ССР-ниң Ровно облазының Деражно суур дээш тулчуушкуннарга баштай киришкен болгаш халдаашкынга төлептиг үлегер-чижекни көргүскен.

1944 чылдың февральда Түлүш Кечил-оол баштаан тыва эки турачыларның аъттыг эскадрону Дубно хоорайын немец-фашистиг эжелекчилерден хостаарынга киришкен, ол демиселге эскадрону-биле маадырлыг чоруун көргүскен.

1944 чылдың Ровно хоорайже дайзыннарны чылча шавары-биле шургуп кирген. Дайылдашканының түңнелинде удурланыкчыларның хөй санныг дайынчы техникаларын база дириг күжүн узуткааннар.

Ниитизи-биле Кечил-оолдуң шериглери Украин ССР-ниң 80 хире чурттакчылыг черлерин фашист эжелекчилерден хостааннар.

Дайын соонда

Фронтудан чанып келгеш, Кечил-оол Тыва Арат Республиканың аъттыг полугунуң дайынчы белеткел штабының начальнигиниң оралакчызы кылдыр албан хүлээлгезин эрттирип турган. ТАР ССРЭ-ниң составынче киргенде, Сибирьниң шериг округунуң 7-ги аъттыг аңгы полугунга ажылдап турган. орденом Красного Знамени СССР и ТНР (1944).

Түлүш Кечил-оол 1945 чылдың июнь 10-да хенертен мөчээн.

1990 чылдың май 5-те ССРЭ-ниң Президентизиниң айтыышкыны ёзугаар «1941-1945 чылдарда болган Ада-чурттуң Улуг дайынынга көргүскен эрес-дидим чоруу дээш» Совет Эвилелиниң Маадыры деп хүндүлүг атты тывыскан. Ленин ордени база «Алдын Сылдыс» медалы-биле шаңнаткан.

Сактыышкын

Түлүш Кечил-оолдуң ады-биле Кызылдың болгаш Тываның өске-даа чурттакчылыг черлеринде кудумчулар аттарын адаан. Кызылдың № 3 ортумак школазы база ооң адын эдилеп чоруур. Кызыл хоорайда Тиилелге шөлүнде ооң хөрек тураскаалын тургускан.

Шаңнал-макталдары

• Совет Эвилелиниң Маадыры (1990)
• ССРЭ-ниң Ленин ордени (1990)
• Кызыл Тук ордени (1944)
• ТАР-ның ордени (1944).

Литература

• Түлүш Кечил-оол Балдан оглу / «Заслуженные люди Тувы ХХ века» г. Кызыл, 2004 г., стр. 32.
• Сундуй М. Б. Эки турачы аъттыг эскадрон. Кызыл: Тываның ном үндурер чери, 1989.
• ТУЛУШ Кечил-оол Балдан оглу / Урянхайско-тувинская энциклопедия. I том (А-К). Под общей ред. Шойгу С. К., отв. ред. Бичелдей К. А. Кызыл: «Мир тувинцев», 2021. С. 431-432.
• Боевое содружество Тувинской Народной Республики с Советским Союзом 1941– 1944 гг. М., 2017.

Шөлүлгелер

• Түлүш Балданович Кечил-оол: Намдары
• Поиск ветерана: Кечил-оол Тулуш Балдаң оглу
• Кечил-оол Тулуш Балданович - Совет Эвилелиниң Маадыры