Россия Федерациязының Конституция хүнү
| Россияның Конституция хүнү | |
|---|---|
 | |
| Официально | Россия Федерациязының Конституция хүнү |
| Байырлап турар чери | Россия |
| Ай-хүнү | Декабрьның 12 |
 Россия Федерациязының Конституция хүнү | |
Россияның Конституция хүнү — чылдың-на декабрьның 12-де байырлап турар күрүне байырлалы. 1993 чылдың декабрь 12-де Россияның бүгү чону чурттуң үндезин хоойлузун хүлээп алыры дээш соңгаан[1]. Ажылдаар хүн.
Байырлалдың төөгүзү
ССРЭ үезинде үндезин хоойлуну элээн каш катап хүлээп турган болганындан Конституция хүнүн байырлаар ай-хүн элээн каш катап өскерлип турган. Бирги Конституция хүнүн 1924 чылдың январьның 31-де хүлээттинген ССРЭ-ниң Конституциязынга хамаарыштыр чылдың-на июльдуң бирги улуг-хүнүнде байырлаар кылдыр ССРЭ-ниң Төп күүсекчи комитединиң президиумунуң декреди-биле доктааткан. Чүгле 1930 чылда чылдың-на июль 6-да демдеглээр кылдыр доктааткан. Чүгле ол хүн ажыл хүнү болуп артпышаан турган[2].
1936 чылдың декабрьның 5-те чаа Конституция хүлээттинген, а ооң хүлээттинген хүнүн бүгү чурттакчы чоннуң байырлалы кылдыр чарлаттынган. Сталлинниң үезинде ССРЭ-ниң Конституция хүнү ажылдавас хүн кылдыр чарлаттынган. Декабрь 5-те Конституция хүнүн 1976 чылга чедир демдеглеп турган[2].
1977 чылдың Конституциязын октябрь 7-де хүлээттинген, болгаш ооң соонда «ССРЭ-ниң Конституциязын (Үндезин хоойлузун) хүлээп алган хүнүн национал байырлал кылдыр чарлаан дугайында» айтыышкын аайы-биле октябрь 7-ни Конституция хүну кылдыр 1991 чылда ССРЭ дүжүп каарга чедир байырлап турган. Ол дыштаныр хүн турган[2].
1993 чылдың Конституциязын хүлээп алырынга белеткел
1990 чылдың июнь 12-де РСФСР-ниң улусчу депутаттарының I-ги съездизи РСФСР-ниң бот-догуннаан чоруунуң дугайында декларацияны хүлээп алган. Ол документ аайы-биле үндезин хоойлуну чаартыр ужурлуг турган. Ынчангаш ону белеткеп турар аразында, 1978 чылда хүлээттинген РСФСР-ниң Конституциязы олчаан артар[2].
1990 чылдың июньда РСФСР-ниң Дээди Чөвүлелиниң даргазы Борис Ельцин баштаан Конституциялыг комиссия тургустунган. Дараазында барык 4 чыл иштинде аңгы-аңгы политиктиг болгаш хөй-ниитичи агымнар хоойлунуң 20 хире аңгы янзы хевирлерин белеткээн, ынчалза-даа албан-ёзузу-биле оларның чүгле ийизин аңгылап көрген. Бирги хевириниң башкарыкчы авторлары Сергей Алексеев биле Сергей Шахрай турганнар. Ийиги хевирин Олег Румянцев баштаан Конституция комиссиязының кежигүннери белеткеп кылганнар[2].
1993 чылдың июнь 5-те РФ-тиң президентизи Б. Ельцинниң эгелекчи саналы-биле күрүне эрге-чагыргазының органнарының, тус чер башкарылгазының, хөй-ниитичи организацияларның төлээлериниң киржилдези-биле Конституцияга хамаарышкан хурал болуп эрткен, аңаа чаа Конституцияның сөөлгү эттинген хевири хүлээттинген. Ол-ла үеде Съезд база РФ-тиң Дээди Чөвүлели боттарының Конституциязын белеткеп кылып турганнар, оозун 1993 чылдың ноябрьның 17-де Улусчу депутаттарының X-гу съездизинге бадылап алыр деп бодап турганнар. Ынчалза-даа президент Улусчу депутаттар чөвүлелин база РФ-тиң Дээди чөвүлелин дүжүрүп каапкаш, Федералдыг чыышты тургузар деп шиитпирлээн. Ынчалза-даа РФ-тиң Конституциялыг шүүгү чери ооң ол шиитпирин үндезин хоойлу-биле чөрүлдээлиг кылдыр хүлээп көрген. Конституцияның аайы-биле РФ-тиң Дээди Чөвүлели Борис Ельцинни президент эрге-дужаалындан дүжүргеш, Александр Руцкойну албан хүлээлгезин күүседир кылдыр салып каан. Улусчу депутаттарның X-гу онза съездизи далаштыг чыгдынган. Депутаттарның хуралдап олурганы Дээди чөвүлелдиң бажыңын Борис Ельцинниң дужаалы-биле иштики шериглер болгаш шагдаалар дуглапканнар. 1993 чылдың октябрь 3-те найысылалче шериглер киргеш, парламентиниң бажыңын эртенинде штурм-биле танкыдан адып тургаш, ону эжелеп алганнар. Удурланыкчы бөлүкче кирип турган парламентиниң даргазын база вице-президентини тудуп хоругдаан[2].
1993 чылдың октябрь-ноябрьда Ельцинниң бадылааны Конституцияның төлевилелин Конституциялыг хуралдың органнары (Хөй-ниитичи база Күрүне палаталары болгаш Конституциялыг арбитражтың комиссиязы) чедир кылган. Президент 1993 чылдың декабрь 12-де конституцияның төлевилелин бадылаары-биле бүгү чоннуң соңгулдазын эрттирер деп чарлык үндүрген[2].
РФ-тиң Конституциязын хүлээп алганы
1993 чылдың декабрьның 12-де бүгү чоннуң бадылааны-биле хүлээттинген РФ-тиң чаа Конституциязы «Российская газета» солунга ол-ла чылдың декабрьның 25-те парлаттынган соонда күш кирген[3]. 1994 чылда РФ-тиң президентизи «Россия Федерациязының Конституциязынын хүнү» база «Декабрьнын 12 ажыл хүнү эвес дугайында» чарлыктарын үндүрген. Декабрьның 12 күрүне байырлалы кылдыр чарлаттынган[4].
Ынчалзажок 2005 чылдан Конституция хүнү ажылдаар хүн апарган, ооң-биле чергелештир ол Россияның сактыышкынныг хүннериниң бирээзи апарган[5], чүге дизе 2004 чылдың декабрьның 24-те Күрүне Думазы Россия Федерациязының Күш-ажыл хоойлузунче өскертилгелер киирген[6].
Чаңчылдар
Конституция хүну ажылдаар хүн-даа болза, бүгү чурттуң девискээринде аңгы-аңгы патриотчу хемчеглер, байырлыг оюн-көргүзүглер эртип турар. Чаңчыл ёзугаар бо хүнде алдарлыг юристерни болгаш шииткекчилерни шаңнап демдеглээр[7].
Конституция хүнүнде 14 хар четкен уругларга паспорт тыпсыры база чаагай чаңчыл апарган. Бо хүнде өөредилге черлеринде колдуу сургуулдар болгаш гколачылар темалыг хемчеглерге киржип турарлар[7].
Литература
- Шахрай С.М. О Конституции: Основной закон как инструмент правовых и социально-политических преобразований. Отделение общественных наук РАН. М.: Наука, 2013. С. 58–59.
- Бабурин С.Н. Русская государственность и Российское государство в системе ценностей и интересов современной политики, международного и конституционного права: морфология. М: ЮНИТИ-ДАНА, 2018. С. 161.
Демдеглелдер
- ↑ Указ Президента Российской Федерации от 19.09.1994 г. № 1926 (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Антон Новодережкин. День Конституции РФ. Что известно об основном законе страны и празднике в его честь. ТАСС (чедимчок шөлүг — төөгү) (12.12.2022).
- ↑ Конституция Российской Федерации от 25 декабря 1993 года, с изменениями от 30 декабря 2008 года. Российская газета.
- ↑ В России отмечают День Конституции. Российский союз молодёжи (12.12.2020).
- ↑ Федеральный закон от 13 марта 1995 г. № 32-ФЗ «О днях воинской славы и памятных датах России» (ru) (чедимчок шөлүг — төөгү). Президент России.
- ↑ Дума изменила праздничный календарь, Вести (2004-12-24). Архивтээн 2014 декабрьның 14. Хынаан 10 декабрьның 2023.
- ↑ 1 2 День Конституции России: история и традиции праздника. РЕН ТВ (чедимчок шөлүг — төөгү) (12.12.2022).