Июнь
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2025 чыл | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Июнь (лат. Junius — «Юнонаның айы») — Григориан календарьның алдыгы айы. Эрги Рим календарьда чылдың 4 дугаар айы болуп турган, Цезарь чаартылгазының мурнунда чыл марттан эгелээр турган. Чылдың эгезин январь айже шилчиткен соонда, чылдың алды дугаар айы апарган. Чылдың 30 хонуктуг дөрт айының бирээзи. Бөмбүрзектиң Соңгу чартыында чайның башкы айы, а Мурнуу чартыында кыштың башкы айы болуп турар.
Финляндияда июнь
Бойдуста болуушкуннар
Төп Россияда июньда ортумак температура +16 °C хире. Айның бирги чартыында агаар-бойдус турум эвес, үргүлчү чаъс-чайык болгаш хат-шуурган болур. Июньнуң баштайгы он хонуктарында соок температура апрельдиинге чедип, доңат безин дүжүп болур. Ийиги чартыында чайгы чылыг үнүп кээр. Хүн эргилдези-биле бо айда - июнь 21-де (22) - чылдың эң узун хүнү турар[1].
Төп Европага июньда 1430 чылдың июнь 5-те Аустбургка хар чаапкан, ынчан доңат виноград шөлдерин болгаш кышкы үнүштерни үреп каапкан, а 1667 чылдың июнь 7-де Швейцарияны хар шыпкан[2].
Төөгүзү болгаш этимологиязы
Рим шүлүкчү Овидий бодунуң «Фасти» деп номунда айның адының этимологиязынга хамаарыштыр ийи вариантыны көрүп турар. Бирги варианты (амгы үеде эң-не билдингир) Июнь (mensis Junonis) деп атты рим бурган Юпитерниң кадайы-биле Юнонага хамаарыштырып турар. Юнона өг-бүле болгаш өг-бүле амыдыралының деткикчизи турган, ынчангаш бо айда өгленип алыры аас-кежиктиг деп санаттынып турган[3]. Овидийниң ийиги вариантызы: Июнь деп ат латин дылдан iuniores деп сөстен укталган , ооң утказы "аныяктар" дээн уткалыг, а maiores ("улуг улус") деп сөстен ооң мурнунда май айның ады укталган деп санап турар(Фасти VI.1-88). Оон ыңай Июнь Люций Юний Брут деп аттыг кижиге тураскаадып адаттынган деп санал база бар, ол болза бир дугаар рим консул[4].
«Июнь» (картина Леандро Бассано, 1595/1600 гг.)
Хөй кезии европейжи дылдарда июньнуң ады латин сөстен укталган. Ынчалза-даа, чамдык дылдарда өскээр адаар.
Тыва дылда
Тыва дылда чайның башкы айын орус дылдың аайы-биле «июнь» деп адап турар, ынчалза-даа чугаада болгаш литературада «алды ай» деп база адап турар. Ындыг чаңчыл япон болгаш кыдат дылдарда база бар. Чөөн чүк улузунуң санаашкыны-биле он ийи чылдың адын адаан амытаннар аттары-биле база айлар аттарын адап чораан: июньну «чылан айы» деп адаар. Оон чылдың эргилдезиниң аайы-биле «чайның башкы айы» деп база адаар. Тожу тывалары чылдың айларын база тускай адаар чаңчылдыг.
Байырлалдар
- Файл:Чер тугу PD.jpg Бүгү-делегейниң уруглар хүнү (1949адан эгелеп).
- Майык:Тукталга/Багам ортулуктары - Күш-ажыл хүнү.
- Арбор хүнү.
- Мадарака - Кенияда хосталга хүнү.
- Уруглар хуну.
- Ава биле чаш тол хуну.
- Президентиниң хүнү.
- Чөөн чүк флоду хүнү. Шериг транспорт авиация хүнү.
- Хосталга хүнү.
, Теннесси - Күрүне хүнү.
- Конституция хүнү.
- Хамааты авиация хүнү.
- Республика хүнү (2000адан эгелеп).
- Христо Ботева хүнү, азы [[Осман империязы|Осман кулдар]-биле демиселге чурттуң хосталгазы дээш өлген дайынчыларның сактыышкын хүнү.- - Кадык чемненилге болгаш аъш-чемниң артык чемнеринден ойталаар хүнү.
- Ананас фестивалы.
- Мабо хүнү.
- Намибияның чепсектиг күштериниң хүнү.- - Конфедерацияның тураскаалдыг хүнү (Теннесси).
- Мартирлер хүнү
- Хосталга хүнү.- Файл:ПравославныйКросс(black,contoured).svg Русская Православная Церковь - Владимир дүрзүзү Бурганның Иези мөгейиишкин ].
- Файл:ПравославныйКросс(black,contoured).svg Русская Православная Церковь - Апостолдар-биле дең хаан Константин биле ооң авазы Хаанның хүнү Елена.
- Агрессияның курлавырларынга таварышкан буруу чок уругларның делегей чергелиг хүнү.
- Каттышкан күрүне хүнү.- Майык:Тукталга/Ингушетия - Республиканың тургустунган хүнү ([1992]]адан эгелеп).
- Күрүне демдектериниң хүнү.- Майык:Тукталга/Кыргызстан - Сактыышкын хүнү.
- Майык:Тукталга/Молдава - Банк ажылдакчызының хүнү.
- - Өг-бүле хүнү.
- ,Алабама - Джефферсон Дэвис Хүн.
- Хосталга хүнү.
- Камгалал күштериниң хүнү.
- Тук хүнү.
- Файл:Чер тук PD.jpg Бүгү-делегейниң хүрээлел хүнү.
- - Бүгү-делегейниң хүрээлел хүнү.
- - Мелиорация хүнү.
- Конституция хүнү (Национал хүнү).- - Адалар хүнү.
дээрге Июньнуң байырлалы-дыр.
- Өөрүп четтиргенин илередир хүн.- Майык:Тукталга/Сейшельдер - Хосталга хүнү.
- Ямайка хүнү.
- - Орус дыл хүнү (2011адан эгелеп).
- - Пушкин хүнү.
- - Орус дыл хүнү.
- Сактыышкын хүнү.
- Швецияның Национал хүнү ([1983]]адан эгелеп).
- Ынакшыл хүнү.
- , Иоахим хаанның төрүттүнген хүнү.
, Республика хүнү.- Майык:Тукталга/Кыргызстан; Саң-хөө болгаш ажыл-агый ажылдакчыларының хүнү.
, Мартирлер хүнү.
, Хосталга хүнү.
Орус Православ Церковь хүнү - Ыдыктыг Медээчиниң хүндүлүг бажының үшкү ажыдыышкыны, Дээрги Иоаннның мурнакчызы болгаш Креститель.
.svg){kind=small}
- Файл:Чер тугу PD.jpg Бүгү-делегейниң океаннар хүнү (2009адан эгелеп).
- - Социал ажылдакчы хүнү (2000адан эгелеп).
- Майык:Тукталга/Карелия - Республика хүнү ([1920]]адан эгелеп).
Делегей чергелиг аккредитация хүнү.- Майык:Тыва Американың Нациялар Эвилелиниң тугу Тыва Америка, Майык:Уругвайның тугу Уругвай - Чөөн Американың футбол хүнү[5].
- Бразилияның элчини хүнү Хосе де Анчиета.- - Ыдыктыг Колумбтуң Ирландияның хүнү.
- дээрге Бурунгу Рим Весталия байырлалы-дыр.
- ,Оклахома - Улуг назылыглар хүнү.
- - Маадырлар хүнү.
- Араб шериг хүнү.- Майык:Тукталга/Молдава - Кызыгаар камгалакчыларының хүнү.
- Португалия хүнү - Камохүн.
- Шактың хүнү.
- Майык:Flagification,Hawaii дээрге [[Камехамеха|Камехамеха] хүнү], Гавайиниң бирги хаанынга тураскааткан байырлал.
- Майык:Flagification - Хаанның төрүттүнген хүнү.
- Майык:Flagification - Хенрик хаанның төрүттүнген хүнү.
- Файл:Христиан кросс.svg Католицизм - Ыдыктыг элчинбиле Варнава хүнү].
- - Россияның хүнү.
- - Ынакшааннар хүнү.
- Амыр-тайбың хүнү.
- Хосталга хүнү.- - Хельсинки хүнү.
- - Казахстанның Национал айыыл чок чорук комитединиң хүнү.
- Майык:Тукталга/Кыргызстан - Сактыышкын хүнү.
- /Төвүт - Бүгү ыдыктыглар хүнү.
- - Ыдыктыг Антоний хүнү.
- - Бүгү-делегейниң хан дамчыдар хүнү.
- - Көжүп чоруур албанның ажылдакчыларының хүнү (2007адан эгелеп).
- Иелер хүнү.- - Амыр-тайбың хүнү.
- дээрге Американың тугу.
- - Севастополь үндезилеттинген хүнү.
- Арменияның Национал тугу хүнү.- - Национал камгалал хүнү.
- - Хаан Вальдемар II хүнү болгаш Данияның тук хүнү.
- Арбор хүнү.
- Өртке удур албанның ажылдакчызының хүнү.- Майык:Тукталга/Мурнуу Көрея - Көдээ ажыл-агый хүнү.
- - Санно Мацуи фестивалы.
.svg){kind=small}
- ЮАР-ның демисежир чоннары-биле эп-найыралдың делегей чергелиг хүнү.
- Файл:Чер тугу PD.jpg Африканың уруглар хүнү ([1991]]адан эгелеп).
- - "Блумсдей" Байырлал.
ЮАР - Аныяктар хүнү.
- Делегей чергелиг уруглар төвүнүң «Артек» төрүттүнген хүнү.
- - Делегейниң шөлдери болгаш кургаг ховуга удур демисел хүнү.
- - Авиация хүнү.
- Ашак-кадайлар хүнү.
- Уруглар хуну.
- Хосталга хүнү (республика чарлаан хүн).- Майык:Тукталга/Кыргызстан - Суг ажылдакчыларының хүнү.
- Национал авиация хүнү.- - Бункер Хилл хүнү (Массачусетс).
- - Гион Мацуриниң чылдың-на эртип турар фестивалы (Киото)
- Кижиниң эргелериниң хүнү.
- Тук хүнү.
- Эвакуация хүнү. Бурунгу египет байырлал-биле каттышкан Нил.- Майык:Тукталга/Сейшельдер - Конституция хүнү.
, Революция хүнү.
, Хосталга хүнү.- , Хосталга хүнү.
- , Техас, Хосталга хүнү.
, Күш-ажыл хүнү.
, Хосе Артигаса төрүттүнген хүнү.
- - Бүгү-делегейниң качыгдааннар хүнү
- , Газ ажылдакчыларының хүнү.
- , Национал тук хүнү.
, Хамарылга хүнү.
, Суверенитет хүнү.
- Файл:Чер тугу PD.jpg Делегей чергелиг скейтбординг хүнү.
- - РФ-тиң Иштики херектер яамызы ыттарны белеткээр бөлүктериниң хүнү.
- - Иван Купала Хүнү.
- Майык:Тукталга/Якутия, Ысях - Традиционное встреча лета, или якутский новый год.
- Майык:Тукталга/Гренландия - Национал хүнү.
дээрге Национал Төрел чоннар хүнү-дүр.- дээрге Нью-Гэмпширхүн-дүр.
- Хеме фестивалы.
- Сабантуй.
- Хөгжүмнүң байырлалы.
- Майык:Тукталга/СНГ - Сактыышкын болгаш муңгарал хүнү. Ада-чурттуң Улуг дайынының эгелээн хүнү. 1941
- Майык:Тукталга/Конго Республиказы - Шериг хүнү.
- Башкылар хүнү.- Майык:Тукталга/Гаити Республиказы - Президентиниң хүнү.
- Фашизмге удур демисел хүнү.
- Кышкы хүннүң эргилдези дээрге "кыштың ортузунуң хүнү" байырлалы-дыр.
- , Каттышкан Нациялар Организациязының күрүне албанының хүнү.
- Файл:Олимпийжи рингтер.svg Делегей чергелиг Олимпийжи хүн.
, Лиго хүнү (Лиго).- Майык:Flagification, Дээди Князьтуң (төрүттүнген хүнү) хүнү.
- , Ыдыктыг Хуан байырлалы (июнь 24 кежээзинде төнчүзү).
- , Казахстан полиция хүнү.
- Майык:Тукталга/Молдава, Суверенитет чарлаан хүнү.
, Хари Рая Хаджи.- Сибирьниң ыдыктыгларының собору.
- - Тиилелгениң парады 1945 хүнү.
- Майык:Тукталга/Чувашия - Республика хүнү Чувашия (с 1995а).
- Майык:Тукталга/Квебек дээрге Квебектиң национал байырлалы база ол-ла үеде Француз-Канадалар байырлалы-дыр.
- - Январьның хүнү
- Инти Райми болгаш Индий хүнү.- - Финляндияның тугу Хүн.
- Майык:Тукталга/Шотландия - Хосталга хүнү.
- - Сан-Хуан Баутиста болгаш Симон Боливар хосталга хүнү.
- Файл:Христиан кросс.svg Католицизм - Иоанн Креститель-ниң Рождествозу.
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
- - Далайжы хүнү (Делайжы хүнү)[6].
- - Славяннарның найыралының болгаш чаңгыс деминиң хүнү[7].
- - Дракон фестивалы.
- Хосталга хүнү.
- Күрүне хүнү.- - Арбор хүнү.
- - Хосталга хүнү.
- , - Хилинчектенген улусту деткиир делегей чергелиг хүн ([1997]]адан эгелеп).
- , - Наркотиктерни ажыглаарынга болгаш хоойлуга удур садыглаашкынга удур делегей чергелиг хүн ([1987]]адан эгелеп).
- - Азербайджанның чепсектиг күштериниң хүнү.
- Майык:Тукталга/Беларусь - Прокуратура ажылдакчыларының хүнү.
- Хосталга хүнү.- - Национал тук хүнү.
- - Азала Пуя.
- - ЮАР-ның хосталга дээш демисел хүнү.
- Файл:Чер тугу PD.jpg Делегей балыктаашкын.
- - Аныяктар хүнү (1958адан эгелеп).
- Аныяктар хүнү.
- Тет Доанго.
- Хосталга хүнү.- - Гимн хүнү.
- Национал эптежилге хүнү.- - Пресса ажылдакчыларының хүнү
- - Республиканың журналистика хүнү.
- Познань хүнү июнь 1956 дээрге Польшаның хөй-ниити байырлалы.
- Видов дан. Серб православ хүрээ.
- - Партизаннар болгаш чер адаанга ажылчыннар хүнү.
, Рим, Сан-Паулу - Вино тулчуушкуну.- Майык:Тукталга/Сейшельдер - Хосталга хүнү.
- Файл:Христиан кросс.svg Католицизм - Ыдыктыглар хүнү Пётр болгаш Павел.
.svg){kind=small}
- Экономист хүнү.- - Аныяктар хүнү
- - Валентин хүнү[8].
- Шериг хүнү.- - Принцесса Александраның төрүттүнген хүнү.
- Майык:Тукталга/Конго Демократ Республика - Хамарылга хүнү.
- - Банкы байырлалы.
- Революция хүнү.
.svg){kind=link}
- "Көжүп турар" хүннер
- Июнь айның бирги пятницазы Национал пончик хүнү.
- Июнь айның бирги улуг-хүнү Мелиорация хүнү.
- Июнь айның ийиги улуг-хүнү Чырык бүдүрүлге ажылдакчыларының хүнү.
- Июнь айның үшкү улуг-хүнү Эмчи ажылдакчыларының хүнү.
- Июнь айның сөөлгү субботазы Чогаадыкчы болгаш чаа чүүлдерни тывар хүн (Россия).
- Майык:Тукталга/Беларусь Июнь айның сөөлгү субботазы Чогаадыкчының болгаш чаа чүүлдерни тывар хүнү (Беларусь).
- Июнь айның сөөлгү улуг-хүнү Совет аныяктар хүнү.
Демдеглелдер
- ↑ Восход и заход солнца и луны — продолжительность светового дня. (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ Е. П. Борисенков, В. М. Пасецкий «Тысячелетняя летопись необычайных явлений природы», — М: Мысль, 1988, Стр. 291, 338. ISBN 5-244-00212-0
- ↑ Napier, James Folk Lore or Superstitious Beliefs in the West of Scotland within This Century (1879). Whitefish, MT: Kessinger Publishing. p. 51. ISBN 978-0-7661-7907-3.
- ↑ Июнь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- ↑ [http:// www.larepublica.com.uy/deportes/116550-recuerdan-a-la-celeste-en-el-dia-del-futbol-sudamericano Рекуердан-а-ла-селесте-эн-эль-диа-дель-футбол-судамерикано Рекуердан а ла селесте эн эль Дия дель Футбол-Судамерикано]
- ↑ Июнь 25 - «Делайжы хүнү» Архивная копия от 10 декабрьның 2012 на Wayback Machine Россияның далайжыларының профсоюзу
- ↑ Славяннарның найыралының болгаш чаңгыс деминиң хүнү. Дуза Архивная копия от 28 июньнуң 2012 на Wayback Machine РИА Новости 2010 чылдың июнь 25
- ↑ Азербайджан Ынакшыл хүнүн демдеглеп турар. 18317 Архивная копия на Wayback Machine (англ.)
Литература
- Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. Статья Витковского В. В.