Харжыгаш
Харжыгаш | |
---|---|
орус. Снегурочка | |
![]() В. М. Васнецов. «Снегурочка». 1899 | |
Чогаалчы | славян улустуң аас чогаалы база хоорай фольклору |
Чогаал | «Харжыгаш» (тоол); «Харжыгаш» (шии); «Харжыгаш» (опера). |
Хиндии | кыс |
Назы-хары | бичии уруг, элээди уруг, улуг уруг |
Өг-бүлези | тараачын |
Шолазы | орус. Снегурочка |
![]() | |
![]() |
Харжыгаш (орус. Снегурочка, Снежевиночка)[1] — Чаа чылдың орус тоолчургу маадыры, Соок Ирейниң уйнуу, ооң үргүлчү кады чоруур дузалакчызы. Байырлалдар үезинде бичии чаштар-биле Соок Ирейниң аразында дугуруштурукчу болуп чоруур[2]. Бир чамдыкта бичии уруг кылдыр, чамдыкта улуг уруг кылдыр-даа чуруп көргүстүнген болур. Соок Ирейниң дузалакчызы кылдыр бир дугаар 1937 чылда Москваның Эвилелдер бажыңынга ужуражылга үезинде көзүлген[2].
Маадырның төөгүзү
Орус фольклорда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Харжыгаштың овур-хевири славян чоннуң ёзулалында бижиттинмээн, а улустуң аас чогаалында бар[2]. Орус фольклорда Харжыгаш орус. Снегурочка деп хардан кылган дирлип келген уругнуң овур-хевири бар. Бо сюжетти 1869 чылда А. Н. Афанасьев «Поэтические взгляды славян на природу» деп ажылының ийиги томунда: «Харжыгашты (Снежевинночка, немец дылда Schneekind) хардан бүткен боорга ынчаар адаан». Тоолда ирей-кадай хардан ойнаар-кыс кылып аарга, оозу дирлип кээр, а чай дүжүптерге, ол уруг эштери-биле аргаже киргеш, эрип каар.
Уран чүүлде[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
1873 чылда А. Н. Островский Афанасьевтиң тоолдарынга үндезилеп, «Харжыгаш» деп шии бижээн. Ында Харжыгашты Соок-Ирей биле Кызыл Частың (орус. Весна-Красна) уруу кылдыр көргүскен. Ол Ярило деп хүн бурганынга мөгеер чайгы ёзулал үезинде чок апаар. Ол чараш, ак арынныг, ак чаштыг уруг овур-хевирлиг. Эгезинде ол шиини чон дыка сонуургаваан, ынчалза-даа 1882 чылда Н. А. Римский-Корсаков шииге үндезилеп, база ындыг аттыг операны тургузуп кылган, ол опера дыка улуг чедиишкинниг болган[2].
Харжыгаштың овур-хевирин XIX чүс чылдың төнчүзүнде болгаш XX чүс чылдың эгезинде уругларның Чаа чыл байырлалдарын эрттирерде башкылары дыка нептереңгей ажыглап эгелээн. Хувискаал мурнунда-ла Харжыгаштың дүрзүлерин шивижигешке азып, Харжыгаштың хевин уруглар кедип, тоолдардан, Островскийниң шиилеринден азы опералардан көргүзүглерни боттары тургузуп, көргүзуп турган. Ол үеде Харжыгаш байырлалга башкарыкчы кылдыр ажылдавайн турган[2].
Совет Эвилелиниң үезинде[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Октябрь хувискаалының соонда, шажын-чүдүлгеге хамаарышкан чүүлдер, ол ышкаш Рождество байырлалы, күрүнениң күштүг контролюнга турган. Совет Россияга 1929 чылдан эгелеп Рождество байырлаары хоруглуг апарган[3]. ССРЭ-ниң Улусчу Комиссарлар Чөвүлелиниң 1929 чылдың сентябрь 24-тен «Бүдүрүлгеге болгаш албан черлеринде ажылдаар шактар болгаш дыштаныр үелер дугайында» деп доктаалы-биле: «Чаа чыл хүнүнде болгаш бүгү-ле шажын байырлалдарының (шагда тускай дыштаныр хүннер турган) хүннеринде анаа ажыл хүннеринде ышкаш ажылдаар ужурлуг».
Ынчалзажок 1935 чылда күрүнениң политиказы элээн өскерлиишкиннерге таваржып турар үеде Рождество чаңчылдары совет ёзуга дүүштүр элээн чаартынып, январь 1-де Чаа чыл-биле катай байырлаар апарган. Совет үезиниң өөредилге черлеринге Чаа чыл уткуурунуң байырлалынга хамаарышкан номнарында Харжыгаш Соок Ирейниң уйнуу, дузалакчызы болгаш бичии чаштар-биле чугаалажырда дугуруштурукчу кылыр көргүстүнген. Соок Ирейниң дузалакчызы кылдыр бир дугаар 1937 чылдың эгезинде Москваның Эвилелдер бажыңынга ужуражылга үезинде көзүлген. Солун чүүл баштайгы совет чуруктарда Харжыгашты бичии уруг кылдыр колдуу көргүзүп турар, улуг апарган уруг кылдыр ону ооң соонда чуруп көргүзер апарган[2]. XX чүс чылдың эгезинде шуудаң открыткаларынга Соок Ирейниң чанынга Чаа чылдың оолун чуруп көргүзер турган, ында Соок Ирей кызыл азы ак тоннуг болур болза, ол оолдуң кышкы тону ак-көк өңнүг турган. Ол оолдуң тонунуң өңү олчаан ынчаар Харжыгашче база дамчый берген[4].
Дайын соонда үеде Харжыгаш шупту байырлалдарында болгаш байыр чедириишкиннеринде Соок Ирейниң албан-ёзузу-биле кады чоруур эжи турган. Чаа чыл бүдүүзүнде театр училищелериниң сургуулдары болгаш артистер хөй кезиинде Харжыгаштар кылдыр ажылдап турганнар. Бот-тывынгыр шиилерде Харжыгаштың ролюнга колдуунда ак чаштыг улуг назылыг уругларны, аныяк кыстарны болгаш херээжен улусту шилип алыр турган.[2].
Харжыгаштың бажыңы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
1968 чылда үнген «Харжыгаш» деп кинога Харжыгашка Волга хемче кирип чыдар Мера хемниң эриинге «берендейлер суурун» тудуп берген турган. Ол черни шилип алганы анаа эвес, чүге дизе аңаа Щелыково суурга Островский Харжыгаш деп шиизин бижип турган. Кинону тырттырып каапкан соонда ыяштан кылган дерилгелерни Кострома хоорайже көжүрген. Аңаа «Берендеевка» деп парк тывылган. Оон аңгыда 2008 чылда Костромага Харжыгаштың бажыңын база туткан, ында ол боду бүдүн чыл дургузунда аалчыларын хүлээп олурар. 2009 чылда апрельдиң 4-те Харжыгаштың төрүттүнген хүнүн албан-ёзузу-биле байырлап эгелээн. Ол үеден эгелээш Харжыгаштың төрүттүнген хүнүн Костромага чылдың-на байырлап турар апарган[5]. 2020 чылда Костромага Харжыгаштың мода музейи ажыттынган.
Рекордтар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
2023 чылдың декабрь 23-те Кемеровонуң Олимпия парыгынга «Кузбасс-Арена» спорткомплекс чанынга Харжыгаштар хеви кеткен улустуң хороводу хөй киржикчилерлиг болганы-биле Россияның рекордтар номунче кирген. Бүгү Кузбасстың Харжыгаштар мөөрейи ынчаар төнген турган[6]. Рекордтар номунуң бүрүткекчизи Юлия Пронкина мынча дээн: «Харжыгаш хеви кеткен эң улуг хороводка ниитизи-биле 1071 киржикчи бар болганын албан-ёзу-биле бүрүткээн»[7].
Хемчегниң эң улуг назылыг кижизи Зоя Плотникова 101 харлыг болган. Хороводка ол чичизи Елизавета-биле кады келгеннер[8].
Харжыгаштың овур-хевири кинода[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Улустуң тоолунга үндезилээн
- «Сказка о Снегурочке» (1957) — мультфильмниң режиссёру В. Д. Дегтярёва.
- «Снегурка» (1969) — мультфильмниң режиссёру В. Д. Дегтярёва.
А. Н. Островскийниң шиизинге үндезилээн
- «Снегурочка» (1952) — мультфильмниң режиссёру И. П. Иванова-Вано.
- «Снегурочка» (1968) — кинофильмниң режиссёру П. П. Кадочникова.
- «Весенняя сказка» (1971) — телефильмниң режиссёру Ю. Н. Цветкова.
- «Ледяная внучка» (1980) — кинофильмниң режиссёру Б.Рыцарева.
- «Снегурочка» (2006) — мультфильмниң режиссёру М. А. Муат.
Мультфильмнер
- «Зимняя сказка» (1945) — мультфильм-фантазия, сценарий — Иван Иванов-Вано, Евгений Шварц.
- «Когда зажигаются ёлки» (1950) — мультфильм, сценарист Владимир Сутеев.
- «Ну, погоди!» (үндүрүг 8, 1974) — мультфильм.
- «Дед Мороз и серый волк» (1978) — мультфильм, сценарий Владимир Сутеев.
- «Партизанская Снегурочка» (1981) — мультфильм.
- Сказочный патруль (2016 —) — мультсериал.
Фильмнер
- «Новогодние приключения Маши и Вити» (1975).
- «Снегурочку вызывали?» (1985).
- «Ирония судьбы. Продолжение» (2007).
- «Моя мама — Снегурочка» (2007).
- «Срочно требуется Дед Мороз» (2007).
- «Снегурочка. Пасхальная сказка» (2010).
- «Страна ОЗ» (2015).
- «Снегурочка против всех» (2021).
Хөгжүмде[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1882 чылда Н. А. Римский-Корсаков «Снегурочка» деп опера бижип каан.
- Дуэт-ыры «Расскажи, Снегурочка, где была» («Ну, погоди!» деп мультсериалдың 8-ки үндүрүү]] (1974).
- «Снегурочка» («Жестокий романс» (1984) деп кинода).
Чурук уран чүүлүнде[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- «Снегурочка» (1899) — Виктор Михайлович Васнецов. Холст, масло. 116х80 см. Музей: Третьяковская галерея.
Галерея
Зворыкин Б. В. Снегурочка (1925 чыл үези)
Улай көр
Демдеглелдер
- ↑ Афанасьев, 1994, с. 639.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Душечкина 2003
- ↑ Рожков А. Ю. В кругу сверстников: жизненный мир молодого человека в Советской России 20-х годов : в двух томах (Том 1) — Краснодар: Перспективы образования, 2002 — Стр. 171—205 с.— ISBN 5-93749-017-7
- ↑ Идеологически верная Снегурочка: откуда взялась внучка Деда Мороза (чедимчок шөлүг — төөгү).
- ↑ 5-6 апреля 2013 года в Костроме состоится V Межрегиональный праздник, посвященный Дню рождения Костромской Снегурочки (ru). Хынааны 2013 апрельдиң 5.
- ↑ Сердакова, Е. В Кемерове 1 071 Снегурочка прошлась в гигантском хороводе (ru). Комсомольская правда (2023-12-23).
- ↑ В Кемерово прошел самый массовый хоровод Снегурочек в России (20231223T1155). Хынаан 12 ноябрьның 2024.
- ↑ Снегурочки Кузбасса установили рекорд России – РИА «Кузбасс» (ru-RU). kuzbass.media.
Литература
- Афанасьев А. Н. Поэтические воззрения славян на природу. — М.: Индрик, 1994. — Т. 2. — ISBN 5-85759-011-6.
- Душечкина Е. В. Дед Мороз и Снегурочка // Отечественные записки : журнал. — М., 2003. — № 1.
- Душечкина Е. В. Три века русской ёлки // Наука и жизнь : журнал. — 2008. — № 1.
- Елкина, М. В. Сказочный сюжет «Снегурочка» и его интерпретация русскими писателями: автореферат дис. … кандидата филологических наук: 10.01.09 / Елкина Мария Владимировна. — Челябинск: Челябинский государственный университет, 2009.
Ссылки
- Снегурочка. Аудиосказка с текстом (ru). Сказка, рассказанная на ночь. Хынааны 2011 декабрьның 1. Архивтээн 2012 февральдың 20.
- Официальный сайт Костромской Снегурочки
- Святая Люсия — западноевропейская сестра Снегурочки // ОТР