Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү

Рувики деп сайттан
Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү
Орден Красной Звезды.jpg
Байырлап турар чери чылдың-на
Ай-хүнү Февральдың 23
Связан с 1918 чылдың февральда Кызыл Шеригниң герман дайынчылар-биле баштайгы тулчуушкунунга тураскааткан
Логотип РУВИКИ.Медиа Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү

«Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү» — Россияда болгаш ССРЭ-ниң составынга кирип турган күрүнелерде чылдың-на февральдың 23-те демдеглеп эрттирип турар байырлал. 1922 чылдан ССРЭ-ге бо хүннү чылдың-на чаңчыл кылдыр Кызыл Шеригниң хүнү кылдыр, а 1946 чылдан — Совет шеригниң хүнү кылдыр, а 1949 чылдан 1992 чылга чедир — Совет шеригниң болгаш Шериг-далай флодунуң хүнү кылдыр демдеглеп эрттирип турган. Февральдың 23, шеригжилерден өске шупту совет хамаатыларга ажылчын хүн турган[1].

ССРЭ-нин буураанының соонда байырлалды Россияга Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү кылдыр демдеглеп турар. Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү камгалал адырынга хамаарылгалыг эр-даа, кыс-даа хиндиктиглерниң байырлалы[2].

Байырлалдың тыптып келгени

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Орус империяга революция мурнунда ноябрь 26-ны Георгияның рыцарьларының хүнү кылдыр демдеглеп турган. Байырлалды 1769 чылда орденниң тургустунган хүнүнге таарыштыр эрттирген. Россияга Ада-чурттуң шупту камгалакчыларынга хамааржыр делгереңгей байырлал турбаан[3].

Төөгүзүнүң мурну[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1918 чылдың январьның 15 (28)-те Совет Россияның Улусчу комиссарлар чөвүлели ажылчыннар болгаш көдээ ажылчыннар Кызыл Армиязын тургузарының дугайында Чарлык үндүрген[4]). На фронте началась запись в новую армию солдат-добровольцев, из которых формировали красноармейские роты, сводившиеся в полки[5].

Февраль 18-те немец болгаш австро-венгер шериглер бүгү Мурнуу фронтунуң дургаар халдаашкынны эгелээн. Февраль 21-де Петроградтың революстуг камгалал комитеди тургустунган, ооң удуртулгазы Яков Свердлов турган. Февраль 22-ниң кежээзинде Дээди кол командылакчының штаб начальниги генерал чораан Михаил Бонч-Бруевич Владимир Ленинниң кыйгырыы-биле Могилевтен Петроградка чедип келгеш, Совет Россияны даштыкы дайзындан камгалаар ажылды чедимчелиг удуртуп турган. Ленин болгаш өске-даа күрүне албан-дужаалдыг кижилер-биле ужурашкан соонда, Бонч-Бруевич Смольныйга ажылдап эгелээн, аңаа Ленинниң кабинединиң чанынга өрээлге олуруп алган.[6].

Ревель, Псков болгаш Нарваже халдаашкынны 8-ки немец армияның шериглери, 6 дивизиядан болгаш өске-даа элээн каш бөлүктерден тургустунган, чоруткан. Псков угланыышкынга халдаашкын үезинде немец күштер 5 полктан тургустунган[7]. Немецтер волонтерларның бичии ужудукчу отрядтары-биле бурунгаарлап турганнар, олар «кандыг-даа удурланыышкынга таварышпайн, поездилер, машиналар болгаш чанагаштар-биле оожум чоокшулап орар кол күштерден ырак чорупканнар»[8]. Немецтерниң бурунгаарлаашкынының дүргени хүнде 50 км чедип турган[9]. Пинск-Двинск-Рига шугумундан көжүп келгеш, немецтер халдаашкынның бирги неделязында Минск, Полоцк, Псков, Ревельди эжелеп алганнар.

1918 чылдың февраль 23-те Улусчу комиссарлар чөвүлелиниң февраль 21-ниң кыйгырыы парлаттынган: «Социалистиг Ада-чурт айыыл-халапка таварышкан!»[10], база «Шериг баштыңчызы» Николай Крыленконуң кыйгырыы, ол мындыг сөстер-биле доозулган: «<…> Кижи бүрүзү чепсекче. Революцияны камгалаар дээш кижи бүрүзү. Окоптар казып, окоп отрядтарын чорудар ниити мобилизацияны отряд бүрүзүнге кызыгаар чок эрге-чагыргалыг харыысалгалыг комиссарларны томуйлаар кылдыр чөвүлелдерже дааскан. Бо дужаалды шупту хоорайларда чөвүлелдерже айтыышкын кылдыр чорудуп турар-дыр»[10]. Февраль 23-те Улусчу комиссарлар чөвүлелиниң даргазы Ленин «Правда» солунга «Тайбың азы дайын» ​​деп статьяны парлаан, ында ол тайбыңны дүрген доозарын негеп турган; Статьяның төнчүзүнде ол кыйгырган:

… революстуг шеригни сөс каттыжыышкыннары болгаш алгы-кышкылар-биле эвес (январь 7-ден эгелеп бистиң дезип чоруур шериглеривисти соксадып чадап каан улус ынчаар белеткээн), а организастыг ажыл-биле, ажыл-херек-биле, шынчы, чоннуң, күштүг шеригни тургузары-биле белеткээр.

Февраль 23-те улуг хоорайларга массалыг митингилер болуп эрткен, волонтерларны Кызыл Шеригже массалыг киирип эгелээн, а февраль 25-те бирги Кызыл Шериг отрядтары фронтуже аъттаныпкан[11].

Февраль 23 соонда кызыл отрядтар немец шериглерге удурланып эгелээн. Валька хоорайга немец шериглерниң мурнап бар чыдар бөлүктери латыш стрелоктарның отряды-биле тулчуушкунче кирген. Февраль 24-те «Правда» солунга мынча деп демдеглээн: «Валькада немец ударный шериглер биле 300 латыштардан тургустунган отрядтың аразында тулчуушкун чоруп турар». Псков чоогунда, Ревель чоогунда, Гдов облазында тулчуушкуннар болуп турган[7][11].


Февраль 23-түң эртенинде немец курьер Улусчу комиссарлар чөвүлелинге ультиматумну дамчыткан; 48 шакты боданырынга берген[12]. РСДРП(б) Төп Комитединиң хуралынга Ленин күштүг удурланыышкын турза-даа, Төп Комитет кежигүннерин ультиматумну хүлээп алырынче албадапкан. Ленин немец условиелер-биле тайбыңны негеп турган. Ол кол чүүл «кандыг-даа чидириглерниң өртээ-биле ам-даа бар пролетар эрге-чагырганың аралын кадагалап арттырары» деп санап турган[13][14][15]. Февраль 24 дунезинде хулээп алган. Ынчалза-даа тулчуушкуннар март 3-те тайбың керээге атты салырынга чедир уламчылап турган[7].

В. И. Ленин 1918 чылдың февраль 25-те «Правда» солунга парлаттынган «Берге, ынчалза-даа чугула кичээл» деп статьязында ол үениң байдалын мынчаар характеристикалаан:

Полктарның боттарының туружун кадагалап арттырарындан ойталаанының, Нарваның шугумун безин камгалаарындан ойталаанының дугайында, ээп чанып тургаш, шупту чүвени болгаш кижи бүрүзүн узуткаар дужаалды күүсетпээниниң дугайында аарышкылыг ыянчыг медээлер; Ужудуушкун, хаос, чалгаа чорук, дуза чок чорук, чалгаа чорук (…) Совет Республикада шериг чок дээрзин безин чугаалавайн көрээлиңер.

Февраль 26-да РСФСР-ниң Улусчу комиссарлар чөвүлели шупту күрүне органнарын Москваже шилчидер дугайында шиитпирни хүлээп алган.

1918 чылдың март 3-те немец негелделер-биле Брест тайбың керээзин чарган.

Москваның болгаш Бүгү Россияның патриархы Тихон 1918 чылдың март 5-те (18) үндүрген медээзинге Брест тайбыңын дыка шыңгыы буруудаткан: «Амгы үеде доозулган тайбың, ооң ёзугаар православ чоннар чурттап турар бүдүн регионнарны бистиң-биле аңгылап, бүзүрелдиг дайзын өске планетаның күзел-соруунга хүлээдип берген, он-миллион орфодокс чоннар боттарының улуг шенелделеринге дүжүп турар бүзүрел, ... бистиң чонувусту болгаш орус черни аар кулданыгга киирип турар амыр-тайбың – ындыг амыр-тайбың чонга күзелдиг дыштанылганы болгаш амыр-тайбыңны бербес. «Ол Православ хүрээге улуг когаралды болгаш муңгаралды, а Ада-чуртка санап четпес чидириглерни эккээр»[16].

Байырлалды тургусканы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кызыл Шеригниң Дээди Шериг инспекциязының даргазы Николай Подвойский 1919 чылдың январь 10-да Кызыл Шеригниң юбилейин январь 28-те демдеглеп эрттирер дугайында ВЦИК-че санал киирген:

Улусчу комиссарлар чөвүлелиниң Ажылчыннар болгаш тараачыннар Кызыл Армиязын тургузарының дугайында доктаалын үндүргенинден бээр январь 28-те бир чыл болуп турар. Кызыл Шеригниң тургустунганының юбилейин январь 28-ке, чарлык үнген хүнүнге чедир демдеглээри күзенчиг болур.

Ооң дилээн орай чедип кээр болгаш чүгле январь 23-те сайгарар. Ооң түңнелинде ВЦИК саналдың эрте бергени-биле ойталаар. Ындыг-даа болза, январь 24-те Москваның хоорай Чөвүлелиниң Президиуму «Кызыл Армияның тургустунганының юбилейин демдеглеп байырлалды организастаар» айтырыгны сайгарып көргеш, байырлалды Кызыл белек хүнү – февраль 17-биле каттыштырган. Кызыл белек хүнү ачы-буянның бир хевири кылдыр планнаттынган, ынчан чурттакчы чон Кызыл Шеригниң дайынчыларынга белектерни бээр ужурлуг турган. Ынчалза-даа февраль 17-ниң хүнү понедельникке, Кызыл белек хүнүнге дүжүп турган болгаш, аңаа дүүштүр Кызыл Шеригниң юбилейин дараазында воскресеньеге, азы февраль 23-ке, соңгаарладып каан. «Правда» солун мынча деп бижээн.

Бүгү Россияда Кызыл белек хүнүн байырлаарын февраль 23-че шилчиткен. Бо хүн январь 28-те болган Кызыл Шеригниң тургустунганының юбилейин демдеглеп, хоорайларга болгаш фронтуга байырлалдарны организастаар.

Оон ол байырлал элээн чылдар дургузунда уттундуруп, 1922 чылда катап эгелээн. Бо чылдың январь 27-де Бүгү-российжи Төп Күүсекчи Комитеттиң Президиумунуң Кызыл Армияның 4 чыл оюнга хамаарыштыр доктаалы парлаттынган, ында[17]:

Кызыл Шериг дугайында Советтерниң Бүгү-российжи IX съездизиниң доктаалы-биле Бүгү-Россияның Төп Күүсекчи Комитединиң Президиуму күүсекчи комитеттерниң кичээнгейин чоокшулап орар Кызыл Шеригниң тургустунганының бир чылынче (февраль 23) угландырып турар.

Псковка Кызыл Шеригниң хүнүн байырлаар хемчеглерниң афишазы, 1919 чылдың февральдың 23[18].

Февральдың 23 деп ай-хүнү барымдаазы[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

1923 чылда Кызыл Шеригниң тургустунганындан бээр 5 чыл оюн делгем демдеглеп, февраль 23-те байырлал бүдүн-эвилел деңнелин алган. Республиканың Революстуг Шериг Чөвүлелиниң 1923 чылдың февраль 5-те Л.Д.Троцкийниң атты салган дужаалында байырлалдың чылдагааны болган болуушкунну мынчаар тодараткан: «1918 чылдың февраль 23-те дайзыннарның базыышкыны-биле ажылчыннар болгаш көдээ ажыл-агый чазаа күш-ажылчы шеригни тургузарын чарлаан»[9]. Ол-ла чылын «Шериг бодалы болгаш хувискаал» деп журналга февраль 23-те соңгу-чөөн чүк угланыышкынында тулчуушкуннарга киришкен бирги Кызыл Шериг бөлүү тургустунган деп дыңнадыг парлаттынган.

1933 чылда К.Е.Ворошилов (Троцкийниң политиктиг удурланыкчызы) Кызыл Шеригниң 15 чыл оюнга тураскааткан езулалдыг хуралга[19] мынча дээн:

Ынчаарга, Кызыл Шеригниң оюн февраль 23-ке чедир демдеглээр үези арай таарымча чок болгаш тайылбырлаары берге болгаш төөгүлүг хүннер-биле дүүшпес.

Ындыг-даа болза, Сталин соонда үеде генерал-майор профессор С.Ф.Найда Совет Армияның төрүттүнген хүнүн демдеглээриниң үндезини февраль 23-те Петроградка В.И.Ленинниң “Социалистиг Ада-чурт айыыл-халапка таварышкан!”[20].

Чурттар аайы-биле Ада-чурт камгалакчыларының хүнү

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Ада-чурт камгалакчызының хүнүн ССРЭ-ниң составынга турган элээн каш чурттар демдеглеп турар.

ССРЭ-ниң почта маркалары, 1968 чылдың февраль 23-те ССРЭ-ниң Чепсектиг Күштериниң 50 чыл оюнга үндүрген.

Россияда Ада-чурт камгалакчыларының хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Россия Федерациязының Дээди Чөвүлелиниң Камгалал болгаш айыыл чок чорук талазы-биле комитединиң эгелээшкини-биле байырлалдың чаа адын РФ-тиң Дээди Чөвүлелиниң Президиумунуң 08.02.1993 чылдың N 4423-1 «Россия Федериниң Адазының хүнүн тургузарының дугайында» деп доктаалы-биле киирген.

РФ-тиң Федералдыг Хуралының Күрүне Думазының шиитпири-биле 2002 чылдан эгелеп, Россияда февраль 23-түң хүнү ажыл чок дыштанылга хүнү болуп, ол хүннү РФ-тиң 1995 чылдың март 13-түң № 32-ФЗ-ниң «Россияда шериг сактыышкыннарының болгаш уттундурбас хүннериниң дугайында» Федералдыг хоойлу ёзугаар «Ада-чурттуң камгалакчыларының хүнү» кылдыр демдеглеп турар[21]. Ол хоойлу езугаар «Ада-чурт камгалакчызының хүнү» Россия Федерациязында Россияның дайынчы алдар-адының хүнү болур.

2006 чылдың март 24-те Күрүне Думазы хоойлуда байырлалдың албан езузунуң тайылбырындан «Кызыл Армияның Германияның император шериглерин тиилээн хүнү (1918)» деп сөстерни үндүрбес деп шиитпирлээн, база бо хоойлуда бо байырлалдың адынга «камгалакчы» деп концепцияны бо хүнге дүүштүр РФ-тиң Күш-ажыл кодекизиниң 112 чүүлү).

Постсовет Россияга февраль 23 – массалыг байырлал, ону ажылчын коллективтер, школалар, өг-бүлелер демдеглеп турар. Ынчалза-даа бо хүнде хууда байыр чедиреринге төлептиг кижилерниң хүрээзиниң дугайында айтырыгга чаңгыс аай харыы чок. Үш санал бар: байыр чедириишкинин чүгле профессионал шериг албанныгларынга (эр-кыс хамаарылга чокка) дамчыдар ужурлуг; шериг-биле кандыг-бир арга-биле харылзаалыг кижи бүрүзүнге, ылаңгыя Ада-чурттуң Улуг дайынының хоочуннарынга (эр-кыс хамаарылга чокка) байыр чедирер херек деп; база бо дээрге шупту Россияның эр хамаатыларының, ооң иштинде шериг албанын эрттирбээн оолдарның болгаш эр улустуң байырлалы-дыр[22].

Ада-чурт камгалакчызының хүнү, Москва, Александр сад, 2008 чылдың февраль 23. Россияның Президентизи Владимир Путин билдинмес шеригниң хөөрүнге венок салган

Москвада байырлалдың бир чаңчылы – Кремльдиң ханаларынга байырлыг езулалды эрттирери, Билдинмес шеригниң хөөрүнге веноктарны салыры. Россияның Президентизи, Федералдыг Хуралдың ийи палатазының удуртукчулары, шериг удуртулгазы, чазактың өске-даа адырларының төлээлери, политиктиг партияларның удуртукчулары, хүрээ иерархиязы Александр садында чедип кел чыдар[23]. Бир минута ыыт чок олурган соонда, күрүнениң ырызы дыңналган, ооң соонда хүндүлүг камгалакчылар ротазы эртип бар чыдар. Политиктиг партиялар база аңгы массалыг хемчеглерни организастаар[24]. Кежээки үеде чурттуң дээди удуртукчулары Ада-чурт камгалакчызының хүнүнге тураскааткан байырлыг концертке киржир. Оон ыңай кежээки үеде Москвага болгаш Россияның өске-даа хөй хоорайларынга байырлыг салют болуп турар[25][26]. Псков хоорайда Ада-чурт камгалакчызының хүнүнге тураскааткан гала-концерт болуп турар, ол ышкаш Кызыл Шеригниң баштайгы тулчуушкуннарынга тураскааткан тураскаалга парад болуп турар[27][28][29].Бо хүнде Россияның өске хоорайларында парадтар база эртип турар[30][31]. 1918 чылдың февральда болган болуушкуннарның катап тургузуушкуннары чоруп турар[32][33][34]. Севастопольда чүгле Ада-чурт камгалакчызының хүнүнге эвес, а 2014 чылдың болуушкуннарынга тураскаадып тургускан Улустуң күзел-соруу хүнүнге тураскааткан митинг болуп турар. Ооң соонда февраль 23-те Севастополь хоорайның төвүнге муң-муң кижилер Россияже кирерин деткип үнүп келгеннер[35][36][37].

Псков чоогунда 1918 чылдың февраль 23-те болган тулчуушкуннуң катап тургузуушкунунуң киржикчилери. Псков, 2018 чылдың февраль 23

Россияның хамаатыларынга Ада-чурт камгалакчызының хүнү – чугула болгаш ужур-уткалыг хүн. «Хөй-ниитиниң санал-оналы» фондузунуң 2013 чылдың февральда эрттирген айтырыының түңнелдери-биле алырга, харыылааннарның 77 хуузу ынча деп харыылаан[38].

Февраль 23 — Ада-чурт камгалакчызының хүнү — ДНР биле ЛНР-ге дыштаныр хүн кылдыр чарлаан[39][40][41][42][43].

Беларусь Республикада Ада-чурт камгалакчыларының болгаш чепсектиг күштерниң хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Белоруссияда Беларусь Республиканың Чепсектиг Күштериниң төөгүзү Ажылчыннар болгаш Көдээлер Кызыл Армиязының төрүттүнгенинден эгелээн деп тодараткан, ол чурттуң күрүне тургузуун тургузарынга болгаш ону кадагалап арттырарынга шиитпирлиг рольду ойнаар салым-чаяанныг турган.

Ол берге төөгүлүг үе биске дыка хөй тайылбырларны болгаш тайылбырларны арттырып каан. Ынчалза-даа кол-ла чүүлдү утпас болза эки: биске амыдырап, нация кылдыр турумчуп артып калырывыска ол кижилер болгаш ол Кызыл Шериг дузалаан. Бо дээрге маргыш чок алыс шын-дыр, ону кадагалап, келир салгалдарга дамчыдар ужурлуг бис.

Беларусь Республиканың Президентизи Александр Лукашенко[44]

Белоруссияның болгаш Россияның шериг албанныглары «Ада-чурт камгалакчызының хүнүнге» тураскааткан кады байырлыг хемчеглерни эрттирип турар.[45][46]. Белоруссияның Чепсектиг Күштериниң чүс чыл оюнга тураскаадып, 2018 чылдың февраль 23-те Гродно хоорайга авиацияның киржилгези-биле парад болуп эрткен[47], база үжен залптың байырлыг салютун төп хоорайга, маадырлыг хоорай Минскке, маадырлыг чепсек Брестке, Витебск, Гомель, Гродно болгаш Могилев хоорайларга аттырган[48][49].

Украинада Февраль 23-те[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Украинада Украинаның Чепсектиг Күштериниң хүнүн декабрь 6-да албан ёзузу-биле демдеглеп турар. Ынчалза-даа ону кым-даа демдеглевейн турганындан (шериг бөлүктериниң болгаш корабльдарның ажылдакчыларының ёзулалдыг тургузуглары, парадтар болгаш өске-даа байырлыг хемчеглер турбаан, ээлчеглиг ээлчеглерниң онаажыры көрдүнген хүн-биле холбашпаан дээш оон-даа өске), база кым-даа февраль 23-тү эрги чаңчыл-биле демдеглеп эрттирерин хоруваанындан, 1999 чылда Кухтуң шиитпири үндүрген ол февраль 23-тү хоойлу езугаар Ада-чурт камгалакчызының хүнү кылдыр тодараткан. Декабрь 6 ышкаш, бо хүн дыштаныр хүн эвес турган.

2008 чылда Украинаның Президентизи Виктор Ющенко январь 29-ту «Круттуң маадырларының алдар-адының хүнү» деп адаан, «Ада-чурттуң камгалакчызының шын национал хүнү» деп адааш, ындыг тураскаалдыг хүннү хоойлу езугаар тургузарының эгелээшкиннерин деткип турган (2008 чылдың январьда Украинаның Улус партиязының Черкас облазының организациязы Ада-чурт камгалакчызының хүнү февраль 23-тен январь 29-ка чедир).[50]. Ындыг-даа болза, февраль 23-түң хүнү ажыл хүнү болуп артпышаан-даа болза, «Ада-чурт камгалакчызының хүнү» деп демдеглеттинип турган.

«Рейтинг» деп социологтуг бөлүк 2013 чылда февраль 23-түң байырлалынга хамаарыштыр чоннуң санал-оналының айтырыын чоруткан. Харыы берген улустуң 41%-зунга февраль 23 чоок эрлеринге эки чүүлдерни кылырынга таарымчалыг чылдагаан болган (херээжен улус ынчаар бодаар). 39%-га бо дээрге шериг-биле харылзаалыг азы шериг-биле харылзаалыг эр улустуң байырлалы-дыр (бо дээрге колдуунда эр улустуң боттарының бодалы-дыр). Ооң-биле чергелештир 12% совет эрткен үениң политиктиг байырлалы, а 7% анаа хүн деп санаан. Шинчилелдиң түңнелдери-биле алырга, украин чурттакчыларның хөй кезии февраль 23-тү байырлал хүнү кылдыр хүлээп көрген[51].

2014 чылдың октябрь 14-те Украинаның Президентизи Петро Порошенко февраль 23-те Украинага Ада-чурт камгалакчыларының хүнүн демдеглээрин соксаткан[52]. Февраль 23-түң орнунга чаа байырлал тургустунган – Украинаның камгалакчызының хүнү, ону октябрь 14-те демдеглеп турар. Сөөлүнде ону Украинаның камгалакчы оолдар-кыстарының хүнү деп эде адаан[53]. Октябрь 14-те Церковь Бурганның Ыдыктыг Иезиниң камгалалын демдеглеп турар, а Украинада ол хүнде база-ла украин казактарның хүнүн демдеглеп турар, а украин националистер Украинаның үймээнчи шерииниң тургустунганының оюн демдеглеп турар[54].

Кыргызстанда Ада-чурт камгалакчызының хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Кыргызстанга Кыргызстанның Чепсектиг Күштериниң хүнүн демдеглээринге белеткел. Бишкек, май 2018 чыл.

Кыргызстанда Ада-чурт камгалакчызының хүнүн чылдың-на февраль 23-те демдеглеп турар. Бо хүн 2004 чылда хүлээп алдынган Кыргыс Республиканың Күш-ажыл кодекси-биле (113 чүүл) ажыл чок дыштанылга хүнү апарган. Кыргызстанның Чепсектиг Күштериниң хүнүн май 29-та демдеглеп, ажыл хүнү болуп турар.

Бо хүнде Бишкекте мэрияның бажыңының мурнунда шөлге Бишкек гарнизонунуң кадрларының езулалдыг чыылдазы болуп турар, ооң соонда шериг албанныглар оркестр-биле кады найысылалдың төп шөлүнче, «Ала-Төөже» парадтап үнүп турар.[55][56].

Казахстанда Ада-чурт камгалакчыларының хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Казахстанда Ада-чурт камгалакчыларының хүнүн май 7-де демдеглеп турар. 1992 чылдың май 7-де Казахстанның Президентизи (ол Дээди Кол командылакчы турган) Нурсултан Назарбаевтиң национал чепсектиг күштерни тургузарының дугайында чарлыкка атты салганындан холбашкан.

Февраль 23 Казахстанга албан езузу-биле байырлал эвес, ынчалза-даа ол чаңчыл езугаар эр улустуң херээжен улустан байыр чедириишкинин, өөрүп четтиргенин болгаш белектерни алыр хүннерниң бирээзи[57].

Камгалакчы хүнү болгаш Таджикистанның Чепсектиг Күштериниң тургустунган хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Таджикистанга «Ада-чурт камгалакчыларының хүнүн» демдеглээринге белеткел. Душанбе, 2018 чылдың февральдың 13.

Таджикистанда февраль 23-те Камгалакчылар хүнү болгаш Чепсектиг Күштерниң тургузуунуң хүнү кылдыр демдеглеп турар[58].

ТР-ниң Президентизиниң Чарлыы-биле 1992 чылдың январьда ТР-ниң Камгалал комитеди тургустунган, ол чурттуң девискээринге турумчуп турар бөлүктер болгаш стройлар, шериг бүрүткел болгаш военкоматтар, штабтар, хамааты камгалал албан черлери болгаш стройлар, дээди өөредилге черлериниң шериг кафедралары, шериг албан черлери болгаш эрге-хоойлу болгаш эрге-хоойлу албан черлеринге чагыртып турган. Национал гвардияны тургузарының ажыл-чорудулгазы эгелээн. 1992 чылдың декабрь 18-те ТР-ниң Дээди Чөвүлелиниң Президиумунуң доктаалы-биле ТР-ниң Камгалал яамызы тургустунган болгаш национал Чепсектиг Күштерни тургузарының эгези болган. Баштайгы дивизиялар, бөлүктер болгаш стройлар Улусчу фронтунуң отрядтарының баазазынга тургустунган.

1993 чылдың февраль 23-те, ССРЭ буурап дүшкен соонда бир дугаар, хамааты дайынның ортузунда, Душанбе хоорайга Чепсектиг Күштерниң шериг чыскаалы болуп эрткен. Төөгүде февраль 23-түң хүнүн Чепсектиг Күштер хүнү кылдыр демдеглеп турганын барымдаалап, чурттуң удуртулгазы ол хүннү Таджикистанның Чепсектиг Күштериниң тургустунганының хүнү кылдыр чарлаарын шиитпирлээн[59].

Мурнуу Осетияда Ада-чурт камгалакчызының хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Февраль 23 – Мурнуу Осетияда албан дыштаныр хүн база ажыл чок хүн. Февраль 23-те Мурнуу Осетияның удуртулгазы болгаш хөй-ниити Ада-чурттуң Улуг дайынының үезинде Совет Шеригниң ээлчеглеринге шериг албанын эрттирген хоочуннарга, ол ышкаш 90 чылдарда ТАР-ны камгалаары-биле туржуп келген болгаш ону ам-даа камгалап чоруур бүгү кижилерге мөгеер. Олар Камгалал яамызының, ОМОН, өске-даа бөлүктерниң шериг албанныгларын, ол ышкаш ИХЯ-ның ажылдакчыларын хүндүлеп турар. Бүгү Мурнуу Осетияда сактыышкын кежээлери болгаш ооң камгалакчылары-биле ужуражылгалар бүдүн неделя дургузунда болуп турар.[60].

Февраль 23-те Абхазияга[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Февраль 23 Абхазияда демдеглеп турар, ынчалза-даа албан ёзузу-биле байырлал эвес. Бо хүнде Абхазияның Камгалал яамызының шериг албанныглары, Абхазияда турумчуп турар Россияның 7-ги шериг баазазының шериг албанныглары база Россия Федерациязының ФСБ-ниң Абхазия Республикада Кызыгаар эргелелиниң кызыгаар камгалакчылары-биле кады Суукумда Махумбаанкыда Билдинмес шериг тураскаалынга веноктарны болгаш чечектерни салган. Абхазияның чонунуң Ада-чурт дайынынга 1992-1993 чылдарда мөчээн кижилерге база чечектерни салып турар. база грузин-абхаз дайын зоназынга шериг албанын эрттирип тургаш өлген орус тайбың камгалакчылары. Абхаз болгаш орус шериг албанныглар Алдарның парыгынга болгаш өлген тайбың камгалакчыларынга обелискке чечектерни салыр[61].

Февраль 23 Арменияда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Арменияда бо хүн ниити байырлал эвес. Ынчалза-даа февраль 23-те Ереван биле Гюмри хоорайларга Ада-чурт камгалакчызының хүнүн демдеглеп байырлалдар болуп турар. Ереванның Тиилелге парыгынга Арменияның камгалал сайыды, Чепсектиг күштерниң генералдыг штабының начальниги, Россия Федерациязының Арменияда онза болгаш бүрүн эргелиг элчини, Арменияның болгаш Россияның Чепсектиг Күштериниң бедик албан-дужаалдыг офицерлери болгаш шериг албанныглары, дипломатчы албан черлериниң төлээлери аалдап келгеннер. Олар Ада-чуртун камгалап амы-тынындан чарылганнарның тураскаалынга мөгейип, Билдинмес дайынчы тураскаалынга веноктарны салган. Ооң соонда армян болгаш орус шериг албанныглар парк иштинге ёзулалдыг тургузуг-биле эртип турар.

Гюмри хоорайда «Москваның бажыңы» культура-бизнес төвү, Москваның чазааның Даштыкы экономиктиг болгаш делегей харылзааларының департаментизиниң дузазы-биле, февраль 23-те алдарлыг армян ыраажыларның болгаш хөгжүмчүлерниң күүсеткен шериг-патриотчу ырыларының улуг концертин эрттирип турар. Тус черниң чурттакчылары болгаш Гюмриге тургустунган 102 дугаар орус шериг баазазындан шериг албанныглар хоорайның драма театрынга чыглып келгеннер[62].

Февраль 23 Латвияда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Латвия хамаарышпас чоруун чарлаан соонда, февраль 23 албан-езузу-биле дыштаныр хүн эвес апарган[63]. Ам-даа ону Латвияга чурттап чораан Ада-чурттуң Улуг дайынының киржикчилери, ССРЭ-ниң Чепсектиг Күштериниң шериг албанын эрттирип чораан кижилери, чепсектиг тулчуушкуннарның киржикчилери, совет дээди шериг өөредилге черлериниң доозукчулары демдеглеп турар-даа болза. Ынчалдыр Даугавпилсте бо хүнде, чаңчыл ёзугаар, хоорай дээш тулчуушкуннарга өлген дайынчыларның сактыышкынын тураскаадып, Дубровина паркында тураскаалга хамаатылар чыглып келир. Февраль 23-те Риганың Пардаугава хоорайга Латвияның болгаш Риганың хостакчыларының тураскаалынга веноктарны салыр[64].

Февраль 23 Эстонияда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Бо хүнде Россия Федерациязының болгаш Беларусь Республиканың Эстонияда элчин черлериниң ажылдакчылары, Эстонияның хоочун болгаш хөй-ниити организацияларының төлээлери Таллинн хоорайның шериг ордузунга Хостакчы шеригниң (Хүрең дайынчы) тураскаалының адаанга веноктарны болгаш чечектерни салыр езулалга киржип турар[65][66][67][68].

Приднестровияның Молдавия Республиказында Ада-чурт камгалакчызының хүнү[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Приднестровьеде Ада-чурттуң камгалакчызының хүнү – хөй-ниити дыштанылга хүнү болгаш ону февраль 23-те демдеглеп турар. Кол байырлыг хемчеглер Тираспольда болуп турар. Оларга президент болгаш камгалал органнарының удуртукчулары киржип турар.[69].

  1. День защитников Отечества (ru).
  2. Поздравление Владимира Путина по случаю Дня защитника Отечества. news.1777 (2024-02-23).
  3. Константин Медведев. 23 февраля - День защитника Отечества. Чем важен этот праздник для нас?. Российское историческое общество.
  4. Газета Временного рабочего и крестьянского правительства. — 20 января (2 февраля) 1918. — № 13 (58). — С. 1.
  5. Черепанов А. И. «Под Псковом и Нарвой». — М. : Воениздат, 1956. — С. 18.
  6. Ганин А. В. И. Г. Пехливанов — один из первых историографов Первой балканской войны. Архивная копия от 19 марттың 2015 на Wayback Machine // promacedonia.org
  7. 1 2 3 Николаев П. А. Интервенция Германии // Интервенция на Северо-Западе России 1917—1920 гг. — Российская академия наук, Институт российской истории, Санкт-Петербургский филиал. — СПб.: «Наука», 1995. — С. 93—99.
  8. Черепанов А. И. Под Псковом и Нарвой. — М. : «Воениздат», 1956. — С. 71.
  9. 1 2 Гривенко В. Историческое переосмысление 23 февраля Архивная копия от 19 февральдың 2007 на Wayback Machine // Независимое военное обозрение : интернет-газета // nvo.ng.ru (16 февраля 2007 года)
  10. 1 2 Газета Временного рабочего и крестьянского правительства, № 31 (76) от 23 февраля 1918 года, с. 1.
  11. 1 2 Кораблёв Ю. Защита Республики. Как создавалась Рабоче-крестьянская Красная армия. // Переписка на исторические темы: диалог ведёт читатель. — М.: Политиздат, 1989. — С. 160—161.
  12. Kotkin, 2014, с. 256.
  13. Барсенков А. С., Вдовин А. И. История России. 1917—2004 гг. : учеб. пос. для вузов. — М., 2005. — С. 62.
  14. Ленин В. И. Мир или война (напечатано 23 февраля 1918 г.) // Полн. собр. соч. — Т. 35. — С. 368.
  15. Войтиков С. С. Развитие взглядов высшего руководства Советской России на военное строительство в ноябре 1917 — марте 1918 г. // Вопросы истории : журнал. — № 10. — 2007.
  16. Послание Патриарха Московского и всея России Тихона по поводу заключения Брестского мира. 5 (18) марта 1918 года.
  17. Историческая справка о дне 23 февраля. Архивная копия от 25 январьның 2020 на Wayback Machine // happy-year.narod.ru
  18. С историей формирования Красной армии можно ознакомиться на выставке в Пскове. Архивная копия от 14 апрельдиң 2021 на Wayback Machine // pln-pskov.ru
  19. Максим Хрусталёв. «Несокрушимая и легендарная». — Исторические корни Дня защитника Отечества. Архивная копия от 7 августуң 2017 на Wayback Machine // km.ru (23 февраля 2010 года)
  20. Найда С. Ф. Почему день Советской армии и Военно-морского флота празднуется 23 февраля? // Военно-исторический журнал. — 1964. — № 5. — С.115—117.
  21. Федеральный закон Российской Федерации № 32-ФЗ от 13 марта 1995 года «О днях воинской славы (победных днях) России». Архивная копия от 26 ноябрьның 2021 на Wayback Machine Официальный сайт Президента Российской Федерации // kremlin.ru
  22. Кого нужно поздравлять 23 февраля?  (чедимчок шөлүг — төөгү). Аргументы и факты (2017-02-22). Хынааны 2019 февральдың 21.
  23. В День защитника Отечества Святейший Патриарх Кирилл возложил венок к могиле Неизвестного солдата у Кремлёвской стены  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  24. 23 февраля 2018 года. Москва. Шествие КПРФ.  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  25. Полная программа мероприятий на 23 февраля в Волгограде  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  26. Москва отметила День защитника Отечества красочным салютом (чедимчок шөлүг)
  27. В Пскове состоялся торжественный концерт, приуроченный к 100-летию Красной армии и Дню защитника Отечества  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  28. 23 февраля 2016 года на площади у стелы в Крестах состоялся парад войск в честь Дня защитника Отечества  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  29. Парад в Крестах 23 февраля 2017 года  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  30. Парад в День защитника Отечества в Омске  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  31. Парад в Североморске в честь 100-летия РККА  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  32. В воскресенье во Всеволожске восстановили события февраля 1918 года, происходившие под Псковом  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  33. Масштабная историческая реконструкция к столетию образования РККА состоялась в Пскове (ВИДЕО)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  34. Празднование Дня защитника Отечества в Псковской области  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  35. На митинге в Севастополе без единого украинского флага выбрали нового мэра, гражданина РФ - СМИ (ru)  (чедимчок шөлүг — төөгү). Интерфакс-Украина. Хынааны 2019 февральдың 21.
  36. Двойной праздник: в Севастополе отметили 23 Февраля и День народной воли  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  37. Выпуск «Севинформбюро» от 23 февраля 2018 года
  38. О российской армии и 23 февраля  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  39. День защитника Отечества 2018 в Донецке  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  40. Митинг по случаю празднования 100-летия со дня основания Красной армии прошёл в Луганске  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  41. Глава ДНР объявил 23 февраля выходным днём  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  42. В ЛНР подписан указ о праздновании 23 февраля  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  43. ЛНР отметила День защитника Отечества награждением отличившихся, митингами и салютом (ФОТО)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  44. Александр Лукашенко принял участие в торжественном собрании, посвящённом 100-летию Вооружённых Сил Беларуси. Архивная копия от 24 февральдың 2018 на Wayback Machine Национальный центр правовой информации Республики Беларусь // pravo.by (23 февраля 2018 года)
  45. Российские и белорусские десантники на лыжах отметили 100-летие Красной армии. Архивная копия от 22 февральдың 2018 на Wayback Machine Телеканал «РЕН ТВ» // ren.tv (22 февраля 2018 года)
  46. Ярослав Мирнов. В Пскове прошёл парад, посвящённый Дню защитника Отечества. — Участниками марша стали десантники из Пскова и Белоруссии, лётчики, спецназовцы и сотрудники УФСИН. Архивная копия от 25 февральдың 2018 на Wayback Machine Газета «Комсомольская правда» (Псков) // pskov.kp.ru
  47. ВИДЕО. Военный парад к 100-летию Вооружённых Сил Республики Беларусь. Гродно, 23 февраля 2018 года. Архивная копия от 29 августуң 2020 на Wayback Machine // youtube.com (пользователь — «Телеканал Гродно Плюс»; опубликовано 24 февраля 2018 года)
  48. Военный парад в Гродно прошёл с участием авиации. Архивная копия от 24 февральдың 2018 на Wayback Machine «Белорусское телеграфное агентство» (БЕЛТА) // belta.by (24 февраля 2018 года)
  49. Приказ министра обороны Республики Беларусь от 7 февраля 2018 года № 170 «О праздновании Дня защитников Отечества и 100‑летнего юбилея Вооружённых Сил Республики Беларусь». Архивная копия от 24 февральдың 2018 на Wayback Machine Белорусская военная газета «Во славу Родины» // vsr.mil.by (23 февраля 2018 года)
  50. Что же мы отпраздновали 23 февраля?  (чедимчок шөлүг — төөгү). Салідарнасць.
  51. Фоторепортаж День защитников Отечества  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  52. Указ Президента України № 806/2014 — Офіційне представництво Президента України  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  53. Гендерна рівність: Рада перейменувала День захисника України. suspilne.media  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 14 липень 2021. (укр.)}
  54. День защитника Украины теперь будет ежегодно отмечаться 14 октября  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  55. Военный парад прошёл в Киргизии в День защитника Отечества. Архивная копия от 31 декабрьның 2013 на Wayback Machine РИА «Новости» // ria.ru (23 февраля 2012 года)
  56. В центре Бишкека военные устроили марш по случаю 23 февраля (видео). // mir24.tv (23 февраля 2013 года) Архивная копия от 30 декабрьның 2013 на Wayback Machine
  57. 23 февраля или 7 мая?. Информационная система ПАРАГРАФ  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  58. Парад в Душанбе 23 февраля 2013 года (видео) Архивная копия от 30 декабрьның 2013 на Wayback Machine
  59. 23 февраля — День защитника и День образования Вооружённых Сил Таджикистана Архивная копия от 31 декабрьның 2013 на Wayback Machine
  60. 23 февраля в странах СНГ  (чедимчок шөлүг — төөгү). Хынааны 2013 марттың 28. Архивтээн 2012 октябрьның 29.
  61. 23 февраля — День защитника Отечества в Абхазии Архивная копия от 30 декабрьның 2013 на Wayback Machine
  62. День защитника Отечества отметили в Армении  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  63. 23 февраля в Латвии: не «День защитника отечества», но «Мужской день» и для многих — праздник  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  64. В Риге отметили 23 февраля  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  65. 23 февраля: День защитника Отечества на Воинском кладбище в Таллине  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  66. В Таллине отметили День защитника Отечества (видео)  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  67. В Эстонии решили игнорировать запрет на празднование 23 февраля  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  68. На заводе Ericsson отметили День защитника Отечества: руководство начало внутреннее расследование  (чедимчок шөлүг — төөгү).
  69. Военно-спортивный праздник, посвящённый Дню защитника Отечества — 23/02/18  (чедимчок шөлүг — төөгү).