Март
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2024 чыл | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Март (от Марсов месяц) — юлиан болгаш григориан календарьлар аайы-биле чылдың үш дугаар айы, бурунгу рим календарь аайы-биле чылдың 1 дугаар айы. Чылдың 31 хонуктуг чеди айының бирээзи. Ортумаа-биле ол бөмбүрзектиң Соңгу чартыында частың бирги айы, а Мурнуу чартыында күстүң бирги айы болуп турар.
Бойдустуң болуушкуннары
Марттың 20-де дүн биле хүн дурту деңнежи бээр.
Москва кезекке харның эрип эгелээр ортумак үези — марттың 16, эң эртези — февральдың 3 (1914 чыл), эң орайы — апрельдиң 10 (1895 чыл)[1].
Март төнчүзүнде дөңгелчик черлерде хар эрий берген черлерде частың баштайгы чечектери көстүп кээр. Хадың суу бадып эгелээр[1].
Чанган куштар ужуп келир үе: грачтар — марттың 12 кезекте, хамнаарактар — марттың 28 кезектер, кара-баарзыктар — марттың 30 кезектер. Койгун төрүп эгелээр үе. Буурларның чаа мыйыстары өзүп эгелээр. Адыг ижээнинден үнүп эгелээр[1].
Төөгүзү база этимологиязы
_YORYM_1998_26-1.jpg)
Марттың адын рим дайын-чааның бурганы Марстың ады-биле адаан. Бурунгу Римге агаар-бойдус элээн чымчак турган, март айны частың башкы айы, чер болбаазырадып, үнүш тарып эгелээринге таарымчалыг үе кылдыр көрүп турган база часкы дайын сезонун эгелээринге эки үе деп көрүп турган.
«Март» деп сөс орус дылга Византиядан келген. Бурунгу Руська 1492 чылга чедир март чылдың башкы айы кылдыр, 1699 чылга чедир чеди дугаар ай кылдыр санаттынып турган; а 1700 чылдан тура үш дугаар ай апарган.
Великобританияга база ооң колинияларынга чылдың эгезин 1752 чылда григорян календарь хүлээп алырынга чедир марттың 25-тен эгелеп санап турган.
Тыва дылда
Тыва дылда чылдың үшкү айын орус дылдың аайы-биле «март» деп адап турар, ынчалза-даа чугаада болгаш литературада «үш ай» деп база адап турар. Ындыг чаңчыл япон болгаш кыдат дылдарда база бар. Чөөн чүк улузунуң санаашкыны-биле он ийи чылдың адын адаан амытаннар аттары-биле база айлар аттарын адап чораан: январьны «пар айы» деп адаар. Оон чылдың эргилдезиниң аайы-биле «частың башкы айы» деп база адаар. Тожу тывалары чылдың айларын база тускай адаар чаңчылдыг.
Өске дылдарда
Европаның дылдарында колдуу латин чаңчылга даянып, дөмейлештир адаар.
фин дылда мартты maaliskuu деп, тодаргайлаарга «чер айы» дээн. чех дылда — březen. украин дылда — березень, «берёза» деп сөстен. Хорват дылда — ožujak «меге» деп сөстен[2]. Новруз» байырлалынга тураскаадып адаар. Якут дылда март айны «Кулун тутар» деп «кулун тудар» деп адаар.
Байырлалдар
- Марттың бир дугаар улуг-хүнү — Делегей чергелиг чаштарның телевидение болгаш радио дамчыдылга хүнү.
- Бүгү делегейде чогаалчылар хүнү.
- Кыргызстанның шүүгү системазының ажылдакчыларының хүнү.
- марттың сөөлгү улуг-хүнү — Россияда Геодезия болгаш картография ажылдакчыларының хүнү.
- Делегей чергелиг херээженнер хүнү.
- Делегей чергелиг диджей хүнү.
- Наркоконтроль органнарының ажылдакчыларының хүнү; Таджик парлалга хүнү.
- Кыдатта ыяш олуртур хүн.
- Пи деп санның хүнү; Делегей чергелиг боогдал үрээр айыыл-халап хүнү.
- Таиланыда Национал шош Муай Тай хүнү .
- Ирландияда Ыдыктыг Патрик хүнү.
- Суг адаанга ажылдаар моряктар хүнү.
- делегей чергелиг франкофония хүнү.
- Бүгү делегейде шүлүк чогаалының хүнү.
- Новруз — иран болгаш түрк чоннарның чаа чыл уткуур байырлалы.
- Россияда культура ажылдакчыларының хүнү. Грецияның хамаарышпас чоруунуң хүнү.
- Марттың 27 —
- Россияның ИХЯ-ның иштики шериглер хүнү;
- Бүгү делегейде театр хүнү.
- Азербайджанның национал айыыл чок органнарының ажылдакчыларының хүнү.
- Юридиктиг албан черлериниң специалистериниң хүнү.
- Сесар Чавес хүнү.
Демдеглелдер
Литература
- Круглый год. Русский земледельческий календарь. — М: «Правда», 1989. ISBN 5-253-00598-6
- Народный Месяцеслов. — М: «Современник», 1992. ISBN 5-270-01376-2
Шөлүлгелер
- Март // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907.
- Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. Статья Витковского В. В.