Март

Рувики деп сайттан
Пн Вт Ср Чт Пт Сб Вс
          1 2
3 4 5 6 7 8 9
10 11 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23
24 25 26 27 28 29 30
31            
2025 чыл

Март (от лат. Mārtius mēnsis — Марсов месяц) — юлиан болгаш григориан календарьлар аайы-биле чылдың үш дугаар айы, бурунгу рим календарь аайы-биле чылдың 1 дугаар айы. Чылдың 31 хонуктуг чеди айының бирээзи. Ортумаа-биле ол бөмбүрзектиң Соңгу чартыында частың бирги айы, а Мурнуу чартыында күстүң бирги айы болуп турар.


Бойдустуң болуушкуннары

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Марттың 20-де дүн биле хүн дурту деңнежи бээр.

Мартта дөңгелчиктиг чер

Москва кезекке харның эрип эгелээр ортумак үези — марттың 16, эң эртези — февральдың 3 (1914 чыл), эң орайы — апрельдиң 10 (1895 чыл)[1].

Март төнчүзүнде дөңгелчик черлерде хар эрий берген черлерде частың баштайгы чечектери көстүп кээр. Хадың суу бадып эгелээр[1].

Чанган куштар ужуп келир үе: грачтар — марттың 12 кезекте, хамнаарактар — марттың 28 кезектер, кара-баарзыктар — марттың 30 кезектер. Койгун төрүп эгелээр үе. Буурларның чаа мыйыстары өзүп эгелээр. Адыг ижээнинден үнүп эгелээр[1].

Төөгүзү база этимологиязы

[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Марстың овуру (марттың адын ооң ады-биле адаан)

Марттың адын рим дайын-чааның бурганы Марстың ады-биле адаан. Бурунгу Римге агаар-бойдус элээн чымчак турган, март айны частың башкы айы, чер болбаазырадып, үнүш тарып эгелээринге таарымчалыг үе кылдыр көрүп турган база часкы дайын сезонун эгелээринге эки үе деп көрүп турган.

«Март» деп сөс орус дылга Византиядан келген. Бурунгу Руська 1492 чылга чедир март чылдың башкы айы кылдыр, 1699 чылга чедир чеди дугаар ай кылдыр санаттынып турган; а 1700 чылдан тура үш дугаар ай апарган.

Великобританияга база ооң колинияларынга чылдың эгезин 1752 чылда григорян календарь хүлээп алырынга чедир марттың 25-тен эгелеп санап турган.

Тыва дылда[эдер | вики-сөзүглелди эдер]

Тыва дылда чылдың үшкү айын орус дылдың аайы-биле «март» деп адап турар, ынчалза-даа чугаада болгаш литературада «үш ай» деп база адап турар. Ындыг чаңчыл япон болгаш кыдат дылдарда база бар. Чөөн чүк улузунуң санаашкыны-биле он ийи чылдың адын адаан амытаннар аттары-биле база айлар аттарын адап чораан: январьны «пар айы» деп адаар. Оон чылдың эргилдезиниң аайы-биле «частың башкы айы» деп база адаар. Тожу тывалары чылдың айларын база тускай адаар чаңчылдыг.

Шпалера «Март» (1503—1509), Джан Джакомо Тривульцио (Италия).

Европаның дылдарында колдуу латин чаңчылга даянып, дөмейлештир адаар.

фин дылда мартты maaliskuu деп, тодаргайлаарга «чер айы» дээн. чех дылдаbřezen. украин дылда — березень, «берёза» деп сөстен. Хорват дылда — ožujak «меге» деп сөстен[2]. Казах дылда март айны — «Наурыз» деп «Новруз» байырлалынга тураскаадып адаар. Якут дылда март айны «Кулун тутар» деп «кулун тудар» деп адаар.

  1. 1 2 3 В. Д. Грошев «Календарь российского земледельца (народные обычаи и приметы)», — М: МСХА, 1991, С. 18. ISBN 5-7230-0074-8
  2. Балтийские и славянские названия месяцев  (чедимчок шөлүг — төөгү).


  • Круглый год. Русский земледельческий календарь. — М: «Правда», 1989. ISBN 5-253-00598-6
  • Народный Месяцеслов. — М: «Современник», 1992. ISBN 5-270-01376-2