Апрель
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2025 чыл | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Апрель (лат. Aprīlis — «ажыттынган», «хүнге чылыттынган», «Афродитаның» айы) — юлиан болгаш григориан календарьлар аайы-биле чылдың дөрт дугаар айы, бурунгу рим календарь аайы-биле чылдың 2 дугаар айы. Чылдың 30 хонуктуг дөрт айының бирээзи. Ортумаа-биле ол бөмбүрзектиң Соңгу чартыында частың ортаа айы, а Мурнуу чартыында күстүң ийиги айы болуп турар.
Бойдустуң болуушкуннары
Апрельде Москва кезекке ортумак температура +3,7 °С[1].
Ортумак температура тик градустан бедип көдүрлүп келири апрельдиң 3 үезинде болур: эң эрте үе — марттың 13 (1933), эң орай — апрельдиң 24 (1929). Хар ортумаа-биле апрельдиң 12 үезинде эриир, эң эртези — марттың 17 (1921), эң орайы — апрельдиң 21 (1926). Апрельдиң 20-де хөрзүн долузу-биле эрий бээр, эң эртези — апрельдиң 8 (1935), эң орайы — майның 5 (1929). Апрельде хадың суу агып эгелээр.
.jpg)
Чылыг чурттардан чибистер биле дуруяалар ужуп келир. Ай төнчүзүнде (24 соонда) хек эдип эгелээр.
Көдээ ажыл-агыйлыг болгаш огород ажылдыг улус апрельде чымыштыг ажылдап эгелээрлер. Ортаа Европага бо айда тараа, ногаа аймаа тарып эгелээр үе.
Төөгүзү болгаш этимологиязы
Апрельдиң ады латин aperire (азы aperio) — «ажыдар» деп кылыг сөзүнден укталган деп колдуу шинчилекчилер бижип турар, чүге дизе бо айда Италияга час эгелеп, ыяштар болгаш чечектер чечектелип келир үе. Өске янзы бодал-биле апрельдиң ады латин apricus — «хүн чылыткан» деп сөстен укталган[1].
Рим календарьда айларның аттары бурганнар аттары-биле адаттынган болганда, апрельди Венера (Festum Veneris) бурганга тураскаадып турар. Fortunae Virilis деп Афродитага тураскааткан байырлал апрельдиң бир дугаар хүнүнде болуп турар болганда, айның Aprilis деп адын Aphrilis деп Афродита бурганның адындан укталган деп санал база бар[2].
Апрель амгы үеде 30 хонуктуг, ынчалза-даа Юлий Цезарьның реформазының мурнунда 29 хонуктуг турган.
Тыва дылда
Тыва дылда частың ортаа айын орус дылдың аайы-биле «апрель» деп адап турар, ынчалза-даа чугаада болгаш литературада «дөрт ай» деп база адап турар. Ындыг чаңчыл япон болгаш кыдат дылдарда база бар. Чөөн чүк улузунуң санаашкыны-биле он ийи чылдың адын адаан амытаннар аттары-биле база айлар аттарын адап чораан: апрельди «тоолай айы» деп адаар. Оон чылдың эргилдезиниң аайы-биле «частың ортаа айы» деп база адаар. Тожу тывалары чылдың айларын база тускай адаар чаңчылдыг.
Өске дылдарда
Фин дылда апрельди huhtikuu деп, тодаргайлаарга «ыяштар өртедир ай» дээн, апрельде чер болбаазырдыр дээш, ыяш-дашты аштап, өртедип турган[3]. чех дылда — duben, «дуб» деп сөстен. украин дылда — квітень, Хорват дылда — travanj «сечь» деп сөстен. Турк дылда — Nisan — шумер nisag «баштайгы чимистер» дээн сөстен[4].
Байырлалдар
- Апрельдиң 1 — Каткы хүнү; Делегей чергелиг куштар хүнү.
- Апрельдиң 8 — Делегей чергелиг цыганнар хүнү.
- Апрельдиң 12 — Бүгү делегейде авиация болгаш космонавтика хүнү.
- Апрельдиң 16 — Арменияда шагдаа ажылдакчыларының хүнү.
- Апрельдиң 22 — Чер хүнү.
- Апрельдиң 23 — Бүгү делегейде ном болгаш автор эргелериниң хүнү.
- Апрельдиң 30 — День пожарной охраны.
- «Чылып турар байырлалдар»
- Пасха.
- Пейсах.
- Весак (айның 15 чаазында) — Шакьямуни Бурган Башкының төрүттүнген, Чырыткылыг байдал четкен база Паранирванаже чораанының хүнү
- Дамды суг — алдын өртектиг (апрельдиң бирги улуг-хүнү).
- Ийиги суббота — Ортаа Уралдың чоннарының хүнү (2003 чылдан).
- Бирги улуг-хүн — Геолог хүнү.
Демдеглелдер
- ↑ 1 2 В. Д. Грошев «Календарь российского земледельца (народные обычаи и приметы)», — М: МСХА, 1991, С. 21. ISBN 5-7230-0074-8
- ↑ Jacob Grim Geschichte der deutschen Sprache. Cap. «Monate»
- ↑ Chisholm, Hugh, ed (1911). «April». Encyclopædia Britannica (11th ed.). Cambridge University Press.
- ↑ Балтийские и славянские названия месяцев Архивировано 4 ноябрьның 2011 года.
Шөлүлгелер
- Календарь // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907. Статья Витковского В. В.