Январьның 1
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
2025 чыл |
Январьның 1 — григориан календарьда чылдың 1 дугаар хүнү . Чылдың төнчүзүнге чедир 364 хонук арткан (саарзык чылдарда 365 хонук арткан).
Байырлалдар болгаш сактыышкын хүннери
Бо хүннүң байырлалдары деп аңгылалды база көр
Делегей чергелиг[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Аңгы-аңгы чоннарның
Куба — Хосталга хүнү.
Камерун — Бот догуннаашкын хүнү.
Литва — Литваның тугунуң хүнү.
Словакия — Словак республиканың тывылган хүнү.
Чехия — Хамаарышпас чех күрүнениң катап тургустунганының хүнү.
Таарымчалыг аттар[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
Католик аттар: Агриппин, Алмахий, Бонфилий Мональд, Викентий-Мария Страмби, Вильгельм, Гуголин Евфросиния, Здислава, Иосиф Мария Томази, Клар, Конкордий, Кронан, Куан, Магн, Мартина, Мидвин, Мохуа, Одилон, Телемах, Устим, Фульгентий, Эвгенд, Эльван.
Православ аттар: Аглаида, Арис, Вонифатий, Григорий, Илья, Евтихий, Олтуфий, Полиевкт, Пров, Сусанна, Тимофей, Трифон, Фессалоника.
Болуушкуннар
Бо хүннүң болуушкуннары деп аңгылалды база көр.
- Россияда болгаш кезек өске чурттарда саң-хөө талазы-биле чаа чыл дүжүп турар.
XIX чүс чылга чедир[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- Бистиң эрага чедир 45 чыл — юлиан календарь ажыглалче кирген.
- 1622 чыл — чаа чылды эгези кылдыр январь 1-ни кылыр дугайында шиитпир хүлээттинген (ооң мурнунда чыл марттың 25-те дүжүп турган)[1].
- 1751 чыл — Дени Дидро биле Жаном Лероном Д’аламберниң үндүргени напечатан первый том «Энциклопедия, азы Эртемниң, уран чүүлдүң база ус-дарганның тайылбырлыг сөстүүнүң» бирги тому чырыкче үнген.
- 1788 чыл — The Times деп англи солуннуң бир дугаар үндүрүлгези чырыкче үнген.
XIX-ку чүс чыл
1801 чыл — Палермодан Джузеппе Пьяцци деп астроном бир дугаар Церера деп астероидти ажыткан (2006 чылда ону карлик бөмбүрзек кылдыр эде классификастаан).
- 1804 чыл — Гаитиниң хамаарышпас чоруун чарлаан.
- 1806 чыл — Францияга григориан календарь ажыглалче кирген, ооң мурнунда французский республикан календарь ажыглаттынып турган.
- 1863 чыл — АКШ-ка Авраам Линкольн кулдарны хостаарының дугайында манифест үндүрген.
- 1873 чыл — Японияга григориан календарь ажыглалче кирген.
- 1874 чыл — Россияга Ниити шериг албанының дугайында манифест база Шериг албанының уставы хүлээттинген.
- 1877 чыл — Великобританияның кадыны Виктория Индияның императору кылдыр чарлаттынган.
- 1886 — Англия Бирманы эжелеп алган.
XX-ги чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1901 чыл — Австралия Британияның доминиону апарган.
- 1909 чыл — Великобританияга пенсияны бир дугаар үлээн.
- 1912 чыл — Нанкинге Кыдат республика (1912—1949) чарлаттынган.
- 1919 чыл — Белорусь ССР тургустунган.
- 1925 чыл — Норвегияның найысылалы Христианиядан Осло кылдыр эде адаттынган.
- 1932 чыл — Молотов аттыг Нижегородтуң автомобиль заводу ажыттынган (амгы ады Горькийниң автомобиль заводу — «ГАЗ»).
- 1935 чыл — Турцида фамилияларны кииргеш, дужаал аттарындан ойталаан.
- 1942 чыл — Вашингтон Декларациязынга 26 күрүне адын салган, Гитлерге удур коалиция тургустунган.
- 1944 чыл — Александр Александровтуң аялгазынга ССРЭ-ниң ыдык ыры бир дугаар бараалгаттынган.
- 1946 чыл — Японияның императору Хирохито Бурган деңнелдиг статузундан ойталаан.
- 1947 чыл — ССРЭ-ге чаа чыл байырлалы ажыл хүнү эвес апарган.
- 1960 чыл — Камерун Франциядан хамаарышпас чоруун чарлаан.
- 1969 — Ну, погоди! мультфильмниң бир дугаар сериязы чырыкче үнген.
- 1973 — Великобритания, Ирландия база Дания Европаның эвилелиниң составынче кирген.
- 1983 — ARPANET кол протоколун NCP эвес TCP/IP кылдыр эдипкениниң соонда амгы Делегей четкизи (Интернет) тывылган.
- 1995 — Австрия, Финляндия база Швеция Европа эвилелиниң составынче кирген.
- 1998 — ТНТ ажылдап эгелээн.
XXI-ги чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 2002 — евро-биле туда санажып болур апарган.
- 2007:
- Болгария биле Румыния Европа эвилелиниң составынче кирген.
- Эвенк болгаш Таймыр автономнуг округтар Красноярск крайга каттышкан.
Төрүттүнген кижилер
Бо хүнде төрүттүнген кижилер деп аңгылалды база көр
XIX-ку чүс чылга чедир[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 906 чыл — Абу Тахир аль-Джаннаби (944 чылда чок болган), карматтер күрүнезиниң баштыңы, ол 930 чылда Мекканың үптээшкинин баштаан.
- 1431 чыл — Александр VI (карачал ады Родриго Борджиа; 1503 чылда) чок болган, 214-кү папа римский (1492—1503).
- 1752 чыл — Бетси Росс (1836 чылда чок болган), бир дугаар американ тукту дараап каан Филадельфиядан даараныкчы.
- 1767 чыл — Мария Эджуорт (1849 чылда чок болган), ирланд херээжен чогаалчы, эссеист, публицист.
XIX-ку чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1819 чыл — Артур Хью Клаф (1861 чылда чок болган), англи шүлүкчү.
- 1823 чыл — Шандор Петёфи (шын ады Александр Петрович; 1849 чылда чок болган), венгер шүлүкчү, 1848—1849 чылдарның хувискаалының баштакчыларының бирээзи.
- 1831 чыл — Иван Вышнеградский (1895 чылда чок болган), орус механик-эртемден, кибернетик, Россияның саң-хөө сайыды (1887—1892).
- 1863 чыл
- Рудольф Блауманис (1908 чылда чок болган), латыш прозаик чогаалчы база драматург.
- Пьер де Фреди, барон де Кубертен (1937 чылда чок болган), француз төөгүчү, башкы, литератор, амгы олимпий агымының тургузукчузу.
- 1893 чыл — Иван Панфилов (1941 чылда чок болган), совет шеригжи, генерал-майор, Совет Эвилелиниң маадыры.
- 1895 чыл — Эдгар Гувер (1972 чылда чок болган), американ криминалист, болчукчу, политик, ФБР-ниң тургузукчузу.
XX-ги чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1914 чыл — Фарид Яруллин (1943 чылда чок болган), татар совет композитор.
- 1919 чыл — Рокки Грациано (1990 чылда чок болган), американ боксёр база актёр.
- 1919 чыл — Джером Дэвид Сэлинджер (2010 чылда чок болган), американ чогаалчы.
- 1926 — Казис Петкявичюс (2008 чылда чок болган), совет баскетболист.
- 1930 — Анатолий Жигулин (2000 чылда чок болган), совет база российжи шүлүкчү, прозаик чогаалчы.
- 1936 — Клод Ажеж, француз лингвист, востоковед.
- 1942 чыл
- Александр Петрушенко (1992 чылда чок болган), совет шериг лётчик база космонавт-шенекчи.
- Геннадий Сарафанов (2005 чылда чок болган), ССРЭ-ниң лётчик-космонавтызы, Совет Эвилелиниң маадыры.
- 1947 чыл — Владимир Титов, совет база российжи космонавт, Совет Эвилелиниң маадыры.
- 1951 чыл — Николай Аброськин, совет база российжи шериг болгаш күрүне ажылдакчызы.
- 1961 чыл — Сергей Глазьев, российжи экономист база политик, РЭА академиги.
- 1961 чыл — Младен Петрич, хорват футболист.
- 1983 чыл — Пак Сон Хён, мурнуу көрей херээжен спортсмен, ча адарынга Олимпияданың үш дакпыр чемпиону.
- 1986 чыл — Колин Морган, британ актёр.
- 1997 чыл — Гонсало Монтиэль, аргентин футболчу, делегей чемпиону (2022).
XXI-ги чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 2001 чыл — Энгаури Райс, австралий артист.
- 2003 чыл — Дарья Трубникова, российжи херээжен гимнаст.
Чок болганнар
Бо хүнде мөчээн кижилер деп аңгылалды база көр
XIX-ку чүс чылга чедир[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1515 чыл — Людовик XII (1462 чылда төрүттүнген), Францияның хааны (1498—1515).
- 1560 — Иоахим дю Белле (1522 чылда төрүттүнген), француз шүлүкчү.
- 1748 чыл — Иоганн Бернулли (1667 чылда төрүттүнген), швейцар математик болгаш механик.
- 1793 чыл — Франческо Гварди (1712 чылда төрүттүнген), итальян чурукчу, ведуттарның венециан школаның төлээзи.
XIX-ку чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1817 чыл — Мартин Генрих Клапрот (1743 чылда төрүттүнген), немец химик.
- 1881 чыл — Луи Огюст Бланки (1805 чылда төрүттүнген), француз революционер, коммунист-утопист.
- 1894 чыл — Генрих Герц (1857 чылда төрүттүнген), немец физик.
XX-ги чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 1931 чыл — Мартин Бейеринк (1851 чылда төрүттүнген), голланд микробиолог болгаш ботаник, вирусологияның үндезилекчизи.
- 1939 чыл — Георгий Чулков (1879 чылда төрүттүнген), орус шүлүкчү, прозаик, очулдурукчу, литературлуг критик.
- 1980 — Степан Щипачёв (1899 чылда төрүттүнген), совет шүлүкчү.
- 1981 — Артур Бергер (1892 чылда төрүттүнген), российжи чурукчу.
- 1995 — Юджин Вигнер (1902 чылда төрүттүнген), американ физик база математик, Нобель шаңналының физикада лауреады (1963).
XXI-ги чүс чыл[эдер | вики-сөзүглелди эдер]
- 2009 — Хелен Сазман (1917 чылда төрүттүнген), Мурнуу Африкадан политик, апартеидтерге удур туржукчу.
- 2010 — Лхаса де Села (1972 чылда төрүттүнген), канад ыраажы, ырылар автору.
- 2016 — Фазу Алиева (1932 чылда төрүттүнген), совет болгаш российжи шүлүкчү болгаш прозаик.
Демдеглелдер
- ↑ 1 января в истории Архивировано 15 марттың 2012 года.